بداء يا الهي محو او اثبات

لومړى : د بداء لغوي مانا

بداء په لغت تکې دوه ماناوې لري :

١- ((بدا الا مر بدوا وبداء))؛يعنې:دا موضوع څرګنده او ښکاره شوه؛ نو د ((بداء)) يوه مانا((ښکاره کېدل )) دي .

٢_ ((بداء له فى الامرکذا))؛يعنې په دې موضوع کې ورته دغسې رايه پيدا شوه ؛نوې رايه يې پيدا کړه.

دويم : بداء د اسلامي عقايدو د پوهانو په اصطلاح کې

د بداء مانا د(اسلامي ګروهو)) پوهانو ويلي،چې : (( د خداى په اړه ((بداء)) له بندګانو نه د يوه پټ څيز رابرسېرول دي،چې دا راښکاره کېدل ورته نوى څيز ښکاري؛ نو ځکه هغوى چې انګېري د خداى په اړه له ((بداء )) مطلب دادى ،چې حق تعالى ته هم د مخلوقاتو په څېر نوى نظر پيدا شوى،چې تر بداء مخکې يې درلود؛نو دوى سخت تېروتي،په رښتيا خداى تر هغه څه خورا لوړ او اوچت دى،چې يې انګېري.

درېم: بداء په قرآن کريم کې

الف) – ((وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْلآ أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ (رعد/٧)= او هغوى چې كافران شوي دي،وايي :(( ولې پرې د خپل پالونكي له لوري نښه (او كومه معجزه) نه ده نازله شوې؟!)) ته يوازې وېروونكى يې او هر قوم ته يو لارښود دى (او دا ټولې پلمې دي؛نه د حقيقت لټونه). ))

((وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْلاَ أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ قُلْ إِنَّ اللّهَ يُضِلُّ مَن يَشَاء وَيَهْدِي إِلَيْهِ مَنْ أَنَابَ (رعد/٢٧)= او هغوى چې كافران شوي دي،وايي :(( ولې پرې د خپل پالونكي له لوري كومه نښه (اومعجزه) نه راښکته کېږي ؟)) ووايه :(( د خداى چې چاته خوښه شي،بې لارې كوي يې اوڅوك چې وروګرځي،خپل لوري ته د ورتګ لا ر ورښيي ( په معجزوكې كمي نشته،ځېلونه يې د حق د نه منلو لا ملونه دي .) ))

((وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلاً مِّن قَبْلِكَ وَجَعَلْنَا لَهُمْ أَزْوَاجًا وَذُرِّيَّةً وَمَا كَانَ لِرَسُولٍ أَن يَأْتِيَ بِآيَةٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللّهِ لِكُلِّ أَجَلٍ كِتَابٌ .يَمْحُو اللّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ . وَإِن مَّا نُرِيَنَّكَ بَعْضَ الَّذِي نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّيَنَّكَ فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلاَغُ وَعَلَيْنَا الْحِسَابُ (رعد/٣٨-٤٠) = په رښتيا چې موږ تر تا مخكې (هم) رسولان لېږلي ول او د مېرمنواو اولادونو خاوندان مو كړل او هېڅ يو پېغمبر (له ځانه) معجزه نشي راوړاى؛خو د خداى په اجازه؛ د هرې پېښې (او وخت لپاره حکم) کښل شوى دى (او هركار ته ټاكلې موده ده ) . خداى چې څه وغواړي،له منځه يې وړي يايې تثبيت او ټينګوي او اصلي ليکنه (= الهي علم) يوازې له هغه سره ده . او كه هغوى ته د وعده شويو مجازاتو يوه برخه دروښيو يا(ددې سزاګانو تر راتګ له مخه) موږ تا وفات كړو(؛نو) په هر حال پر تا يوازې د پيغامونو د رسونې مسئووليت دى او پر موږ يې د حساب اخستو . ))

د کليمو شرح

١. آية

“آيه ” په لغت کې ښکاره نښې ته وايي؛لکه چې يو شاعر وايي:

وفى کل شئ له اية- تدل على انه واحد

او په هرڅه کې د خداى د شتون څرګندې نښې او د هغه د ايکي يو والي څرګند دليل دى .))

د پېغمبرانو معجزو ته ځکه “آيت” ويل کېږي،چې د هغوى په سموالي يو الهي ځواک دليل دى؛هماغه چې د معجزو راوړ وس يې ورکړى؛ لکه د موسى (ع) لکړه او د صالح (ع) اوښه او د شعراء په ٦٧او اعراف په ٣٧ آيتونوکې يې ورته اشاره کړې ده :

پرکافرو امتونو،چې خداى ډول ډول عذابونه رانازل کړي؛نو قرآن ورته “آيت” ويلي دي:

((ثُمَّ أَغْرَقْنَا بَعْدُ الْبَاقِينَ .إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً وَمَا كَانَ أَكْثَرُهُم مُّؤْمِنِينَ (شعراء/١٢٠-١٢١)= بيا مو نور پاتې [خلك] ډوب كړل . بېشكه په دې پېښه كې هرومرو څرګنده نښه ده؛خو د هغوى ډېرى ايمان راوړونكي نه ول .))

هود دقوم په اړه وايي:

(( فکذبوه فاهلکناهم ان فى ذلک لآية =هغوى خپل پېغمبر هود تکذيب کړ،موږ هم ورک کړل،په رښتيا چې پکې څرګنده نښه ده))

د فرعون دقوم په اړه وايي:

((فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمُ الطُّوفَانَ وَالْجَرَادَ وَالْقُمَّلَ وَالضَّفَادِعَ وَالدَّمَ آيَاتٍ مُّفَصَّلاَتٍ فَاسْتَكْبَرُواْ وَكَانُواْ قَوْمًا مُّجْرِمِينَ (اعراف/١٣٣)= نو( موږ پرې يو په بل پسې ناورينونه راکوز کړل 🙂 توپان او ملخان او سپږې او چونګښې اود وينو باران مو پرې ورحواله کړل،چې دا ټولې نښې مو بېلابېلې وښوولې (؛خو بيا هم راويښ نشول او ) لويې يې وکړه، دوى بدچارى ول . ))

٢. اجل

اجل؛يعنې ټاکلې مودې ، وخت او د چار پاى ته وايي . داچې ويل کېږي : د پلاني اجل راورسېد؛يعنې ومړ او د عمر موده يې پوره شوه او داچې ويل کېږي : هغه ته يو اجل ټاکل شوى دى؛يعنې : وخت يې ورته ټاکلى دى.

٣.کتاب

کتاب ګڼ شمېر ماناوې لري او دلته ترې مطلب ((ليکل شوې اندازه يا مقدر)) دى او په آيت کې د((لکل اجل کتاب )) مانا داده : پېغمبر، چې په کوم وخت کې معجزه راوړي؛نو له مخکې ورته ټاکل شوي وي؛يعنې : هر پېرته ټاکلى برخليک دى.

٤. يمحو

يمحو؛يعنې: محوه کوي، زايلوي يې . ((محو)) په لغت کې د باطلولو او له منځه وړو پر مانا ده؛ لکه چې خداى وايي:

((وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنَا آيَةَ اللَّيْلِ وَجَعَلْنَا آيَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُواْ فَضْلاً مِّن رَّبِّكُمْ وَلِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ وَكُلَّ شَيْءٍ فَصَّلْنَاهُ تَفْصِيلاً

(اسراء/١٢) = او موږ شپه و ورځ (دتوحيد او خپل عظمت) دوې نښې ګرځولې دي بيا مو د شپې نښه (( تياره )) او دورځې نښه (( رڼا)) كړه،چې (په رڼا كې يې) دخپل پالونكي د فضل په لټه كې شئ او د كلونو په شمېر او حساب (عمرونو او پېښو) پوه شئ او موږ هر څيز يو له بله بېل (او څرګند) بيان كړى دى ))

او د شورى په ٢٤ آيت کې وايي : ((أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا فَإِن يَشَأِ اللَّهُ يَخْتِمْ عَلَى قَلْبِكَ وَيَمْحُ اللَّهُ الْبَاطِلَ وَيُحِقُّ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ

=ايا وايي : (( (پېغمبر) پر خداى دروغ تړلي دي؟!))؛نو كه خداى وغواړي؛نو ستا پر زړه به مهر ووهي (او كه خلاف ووايي؛نو ددې آيتونو د ويلو وس در نه اخلي) او باطل له منځه وړي او حق پخپلو خبرو تثبېتوي؛(ځكه) چې هغه د سينو په پټو رازونو پوهيږي .))

د آيتونو تفسير

خداى پاک په تېرو آيتونو کې وايي : د قريشو کافرانو له رسول اکرمه وغوښتل،چې معجزې ورته راوړي،خداى تعالى يې د غوښتنو ډولونه هم د اسراء سورت په ٩٠- ٩٢آيتونوکې راوړي دي :

((وَقَالُواْ لَن نُّؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الأَرْضِ يَنبُوعًا .أَوْ تَكُونَ لَكَ جَنَّةٌ مِّن نَّخِيلٍ وَعِنَبٍ فَتُفَجِّرَ الأَنْهَارَ خِلالَهَا تَفْجِيرًا .أَوْ تُسْقِطَ السَّمَاء كَمَا زَعَمْتَ عَلَيْنَا كِسَفًا أَوْ تَأْتِيَ بِاللّهِ وَالْمَلآئِكَةِ قَبِيلاً = او و يې ويل : (( موږ به تر هغو پر تا ايمان رانه وړو،چې له دې ( وچې اوسوځنده ) ځمكې دې راته چينه نه وي بهولې؛

او يا (بايد) ستا دكجورو او انګورو يو باغ وي او ته پکې ښه ويالې وبهوې ؛ يا لكه څنګه چې ګومان كوې،پر موږ د اسمان (د ډبرو) ټوټې راوغورځوې او يا خداى او پرښتې راته مخامخ راولې (چې ښكاره يې ووينو) ؛))

او د رعدپه ٣٨ آيت کې وايي : ((وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلاً مِّن قَبْلِكَ وَجَعَلْنَا لَهُمْ أَزْوَاجًا وَذُرِّيَّةً وَمَا كَانَ لِرَسُولٍ أَن يَأْتِيَ بِآيَةٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللّهِ لِكُلِّ أَجَلٍ كِتَابٌ = په رښتيا چې موږ تر تا مخكې (هم) رسولان لېږلي ول او د مېرمنواو اولادونو خاوندان مو كړل او هېڅ يو پېغمبر (له ځانه) معجزه نشي راوړاى؛خو د خداى په اجازه؛ د هرې پېښې (او وخت لپاره حکم) کښل شوى دى (او هركار ته ټاكلې موده ده ) .

يو پېغمبرهم حق نه لري،چې هغه معجزه راولي،چې ترې غوښتل شوې ده؛خو د خداى په اجازه (= الا باذن الله )) ؛ځکه هر چار په الهي کښل شوي تقديرکې ځانګړى وخت لري.

خداى تعالى په ورپسې آيت کې،د کښلي تقدير استثنا يادوي او وايي:

((يَمْحُو اللّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ =خداى چې څه وغواړي،له منځه يې وړي يايې تثبيت او ټينګوي او اصلي ليکنه (= الهي علم) يوازې له هغه سره ده .))

((“يَمْحُو اللّهُ مَا يَشَاء “خداى څه چې وغواړي له منځه يې وړي؛يعنې: د خداى لاس تړلى نه دى او ځاى يې چې وغوښتل،رزق او جل او نېکمرغي او بدمرغي په دې مقرره ليکنه کې اړوي. ” وَيُثْبِتُ ” او هر څه چې وغواړي-له ناليکو-په هغه کې يې ځايوي؛ځکه ” وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ “؛ يعنې د تقدير او برخليک اصل کتاب (؛يعنې لوح محفوظ) ورسره دى، چې هيڅ ډول ادلون بدلون پکې نشته .

نو له دې امله تردې وروسته وايي ” وَإِن مَّا نُرِيَنَّكَ بَعْضَ الَّذِي نَعِدُهُمْ= او كه هغوى ته د وعده شويو مجازاتو يوه برخه دروښيو يا(ددې سزاګانو تر راتګ له مخه) ” ، ” أَوْ نَتَوَفَّيَنَّكَ= موږ تا وفات كړو”،” فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلاَغُ= په هر حال پر تا يوازې د پيغامونو د رسونې مسئووليت دى .”

طبري،قرطبي او ابن کيثر ددې آيت په تفسيرکې يو روايت راوړى،چې زموږ وينا تاييدوي،چې په لنډو يې را اخلو:

دويم خليفه حضرت عمربن حطاب د بيت الله طواف کاوه او ويل يې : ((خدايه ! که زه دې د نېکمرغو په ليکه کې ګڼلى يم،پکې مې وساته او که په بدمرغو اوګناهکارانوکې دې کښلى يم؛نو نوم مې ترې لرې کړه او په نېکمرغو کې مې وکښه؛ځکه ته هرڅه،چې وغواړې، له منځه يې وړې يايې ټينګوې.))

او له حضرت عبدالله بن مسعوده روايت شوى ،چې يې ويل :

((خدايه ! که زه دې په نېکمرغوکې شمېرلى يم؛نو پکې مې ټينګ لره اوکه په بدموغوکې دې شمېرلى يم؛نوله هغوى مې محوه کړه او په نېکمرغو کې مې وليکه ؛ځکه ته چې هر څه وغواړې، له منځه وړې يا يې ټينګوې او اصلى کتاب خو له تا سره دى .))

او له ابى وايل څخه روايتوي،چې څو څو ځل يې ويل : (( خدايه ! که زه دې د بدمرغو په ليکه کې ګڼلى يم،له هغوى مې لرې کړه او په نېکمرغو کې مې ځاى پر ځاى کړه؛ځکه ته چې هر څه وغواړې، لرې يا يې ټينګوې او اصلي کتاب درسره دى .))

دا درې واڼه احاديث طبري د آيت په تفسيرکې راوړي دي .د ابو وائل شقيق بن مسلمه اسدي کوفي د حالاتو شرح په تهذيب التهذيب (١٠\٣٥٤) کې ده،چې: ډاډمن دى او د جاهليت او اسلام دواړه وختونه يې ليدلي دي او د اصحابو او تابعينو په زمانه کې يې ژوند کاوه او د عمربن عبدالعزيز د خلافت پر مهال په سل کلنۍ کې ومړ.

په بحارالانوار ( ٩٨ټ،١٦٢مخ ) کې راغلي،چې :(( اوکه له بدموغويم؛نودهغوى له ليکې مې لرې کړه اوپه نېکمرغوکې مې کړه؛ځکه تاپه خپل کتاب،چې پرخپل پېغمبرومې نازل کړى ويلي دي: خداى،چې هرڅه وغواړى له منځه وړيايي ټينګوي اواصلى کتاب له خداى سره دى .))

قرطبي هم،له صحيم بخاري اومسلم څخه ترراوړي آيت لاندې پردې مانااستدلال کړى دى. روايت وايي:

رسول اکرم ويلي: (( څوک چې د روزۍ له پراخۍ او د عمر له زياتوالي خوشحالېږي؛نو له خپلوانو سره دې نېکي وکړي.)) [1]

او له حضرت ابن عباس نه يې روايت کړى،چې د يو چا دپوښتنې په ځواب کې يې ويلي دي : په عمر او اجل کې څرنګه زياتوالى راځي؟ ورته يې وويل : خداى پاک وايي: ((هُوَ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن طِينٍ ثُمَّ قَضَى أَجَلاً وَأَجَلٌ مُّسمًّى عِندَهُ ثُمَّ أَنتُمْ تَمْتَرُونَ(انعام/٢)= (الله) هغه ذات دى،چې تاسې يې له خټې پېدا كړئ بيا يې يوه موده وټاكله (چې انسان بشپړتيا ومومي) او ټاکل شوې نېټه له هغه سره ده) )

حضرت ابن عباس وايي: (( په آيت کې لومړى اجل،له زوکړې ترمړ ينې د بنده اجل دى او دويم اجل –يعنې هغه چې له خداى سره دى – د مړينې له وخته تر قيامته دى،چې په برزخ کې اوسي او يوازې خداى پرې پوهېږي؛نوکه کوم بنده له خدايه وډارشي او زړه سوى وکړي؛نو خداى چې څومره وغواړي له برزخي عمره يې راکموي او پر لومړني عمر يې ورزياتوي او که سرغړاندي وکړي او زړه سوى پرې کړي؛نو خداى چې څومره وغواړي، له دينوي عمره يې لږوي او پربرزخي يې ورزياتوي…))[2]

ابن کثير پردې استدلال ورزياتوي او يوه خبره يې کړې،چې په لنډو يې راخلو: دا خبره د احمد،نسايي او ابن ماجه له رواياتو سره اړخ لګوي، چې رسول اکرم ويلي دي :

((کله انسان د ګناه له امله له روزۍ بې برخې کېږي او يوازې دعا؛ بلا او برخليک نه راستنوي اويوازې نېکي عمر زياتوي )) [3]

او په بل حديث کې: ((دعا او برخليک د اسمان او ځمکې ترمنځ له يو بل سره مبارزه کوي)) [4]

چې څه مو وويل،ددې آيت د څو اړخيزو ماناوو يو اړخ و، د آيت په مانا کې يې يو بل اړخ هم راوړى؛لکه دا خبره چې : (( په آيت کې له ((محو او اثبات )) نه مراد : د يو حکم له منځه وړل او د بل اثباتول دي . ))

يعنې د شريعت د احکامو نسخ او ښه سمه يې داده،چې ووايو: (( په آيت کې مراد ټول رانغاړي))؛لکه چې قرطبي ګڼلې اوويلي يې دي : (( … دا آيت عام دى ا و ټول څيزونه را نغاړي او دا په ډاګه ده او خداى ښه پوهېږي . ))[5]

طبري [6] او سيوطي [7] له حضرت ابن عباس څخه روايتوي،چې هغه ددې آيت [(( يمحواالله مايشاء و يثبت وعنده ام الکتاب ))] په اړه ويلي دي : … خداى تعالى بې له نېکمرغۍ او بدمرغۍ،د هر کال چارې د قدر پر شپه تقدير او برنامه کوي.))

ب) پاک خداى ديونس سورت په ٩٨آيت کې وايي: ((فَلَوْلاَ كَانَتْ قَرْيَةٌ آمَنَتْ فَنَفَعَهَا إِيمَانُهَا إِلاَّ قَوْمَ يُونُسَ لَمَّآ آمَنُواْ كَشَفْنَا عَنْهُمْ عَذَابَ الخِزْيِ فِي الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَمَتَّعْنَاهُمْ إِلَى حِينٍ =او ولې يوې سيمې هم (په داسې وخت كې) ايمان را نه ووړ،چې ايمان يې ورته ګټور واى؟؛خو ديونس قوم چې كله يې ايمان راووړ (؛نو) موږ ترې په دنيوي ژوند کې رسواكوونكى عذاب لرې كړ او (د مرګ) تر وخته مو برخمن كړل . ))

د کلماتو شرح

١. كَشَفْنَا: زايل مو کړل،له منځه مو يووړل، وا مو خستل .

٢. الخِزْيِ : خواري،رسوايي .

٣. حين: نامعلومه وخت،چې ډېروالى او کموالى يې ټاکل شوى نه دى.

د آيت تفسير:

د حضرت يو نس د داستان لنډيز؛لکه څنګه چې په طبري،قرطبي او مجمع البيان تفاسيرنو کې راغلى، داسې دى :

((د حضرت يونس قوم د “موصل” د “نينوا” په سيمو کې اوسېدل او بوتلمانځي ول. خداى ورته حضرت يونس ورولېږه،چې اسلام ته يې راوبلي او له بوتلمانځنې منع شي. هغوى سرغړونه وکړه او دوه تنه،چې يو يې عابد او بل يې عالم و،د حضرت يونس(ع) ملګري شول . عابد له يونس(ع) څخه وغوښتل،چې قوم ته ښېرا وکړي او عالم هغه له دې کړنې منع کړ او و يې ويل:

ښېرا ورته مه کوه؛ځکه خداى يې قبلوي؛خو د خپلو بندګانو هلاکت يې نه خوښېږي! يونس ( ع) د عابد خبره ومنله او ښېرا يې وکړه.

خداى وويل : عذاب په پلانۍ مياشت او پلانۍ ورځ نازلېږي؛ حضرت يونس هغوى خبر کړل. د عذاب وخت،چې نژدې شو؛نو يونس (ع) له عابدسره له ولسه ووت؛خو عالم په ولس کې پاتې شو. ديونس ( ع) قوم له ځان سره وويل : موږ تر اوسه له يونس( ع) څخه دروغ اورېدلي نه دي،پام مو وي که هغه نن شپه په تاسې کې و؛نو څه عذاب نشته ؛ خو که بهر وتلى وي؛نو پوه شئ،چې سبا ګهيځ عذاب مو هرومرو دى.

چې نيمه شپه شوه؛نو حضرت يونس ښکاره له ولسه ووت . هغوى ،چې پرې پوه شول او د عذاب اغېزې يې مشاهده کړې او په خپل هلاکت يې يقين وکړ؛نو هغه عالم ته ولاړل او ورته يې وويل : خداى ته زارۍ وکړئ، چې درباندې ولورېږي او عذاب درنه لرې کړي : بېديا ته بهر ووځئ او ښځې او کوچنيانو هم يو له بله بېل کړئ او څاروي او بچي مو هم بېل کړئ ،بيا دعا وکړئ او وژاړئ! دغسې يې وکړل،له ښځو، کوچينانو او خپلو څارويو سره بېديا ته ووتل. وړينې جامې يې واغوستې ، ايمان يې راووړ او توبه يې وکړه او خپل نيتونه يې نږه کړل او ټولې ميندې، کوچنيان او څاروي يې سره بيل کړل،بيا يې وژړل او په چغو او زاريو يې پيل وکړ او د نارو سورو په ترڅ کې يې خداى ته وويل : [ پالونکيه ] يونس،چې څه راوړي،ايمان مو پرې راووړ،خداى هغوى وبښل او دعا يې قبوله شوه او پرې راخپور شوې عذاب يې ترې لرې کړ او…))

خداى په دې توګه تر توبې وروسته ديونس له قومه عذاب لرې کړ. هو! خداى چې څه وغواړي، لرې کوي يا يې ټينګوي.

ج) خداى د اعراف په سورت ١٤٢آيت کې وايي: ((وَوَاعَدْنَا مُوسَى ثَلاَثِينَ لَيْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً وَقَالَ مُوسَى لأَخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَأَصْلِحْ وَلاَ تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ = او موږ له موسى سره د دېرشو شپو وعده ايښې وه، بيا مو پر هغې لس شپې (نورې) پوره كړې او په دې توګه له هغه سره د خپل پالونكي ټاكلې موده پوره څلوېښت شپې شوه او موسى (د تلو پر وخت) خپل ورور هارون ته وويل :(( ته مې په قوم كې زما ځايناستى وسه او(چارې يې) سمې کړه او د ورانکارو پر لار مه ځه .))

او د بقرې په ٥١ آيت کې وايي : ((وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَى أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِن بَعْدِهِ وَأَنتُمْ ظَالِمُونَ =او(درياد كړئ) چې كله موږ له موسى سره د څلوېښت شپو وعده كېښووه (او هغه د الهي فرمانو د اخستو لپاره د وعدې ځاى ته راغى)؛نو بيا تاسې د هغه په غيبو كې خوسۍ (خپل معبود) ونيو،چې له بريده اوختي وئ .))

[1] .صحيح بخاري: ٣ټ، ٣٤مخ؛کتاب الادب،١٢او١٣ بابونه. صحيح مسلم، ١٩٨٢مخ،٢٠او٢١احاديث باب صله رحم دامام احمدحنبل مسند، ٣ټ، ٢٤٧او٢٦٦مخونه،٥ټ،٧٦مخ.

[2] . قرطبي تفسير:٩ټ ، ٣٢٩- ٣٣١مخونه

[3] . دابن ماجه د سننوسريزه ،لسم باب ، ٩٠حديث

[4] . ابن کثيرتفسير،٢ټ،٥١٩مخ.

[5] . قرطبي ( تفسير،٢ټ،٣٢٩)

[6] . طبري ( تفسير،١٣ټ،(١١مخ)

[7] . سيوطي ( تفسير٤ټ٦٥مخ )