حق او باطل د” نړۍ لید” له مهمو مباحثو دی او په قرآن حکيم کې هم ډېر راغلی او په دوو برخو کې څېړل کېږي: ۱- په هستۍ کې ۲- په تاریخ او ټولنه کې دلته دویمه برخه يې څېړل کېږي.که څه هم لومړى برخه يې هم رانغښتې ده . په هستۍ کې حق او […]
حق او باطل د” نړۍ لید” له مهمو مباحثو دی او په قرآن حکيم کې هم ډېر راغلی او په دوو برخو کې څېړل کېږي:
۱- په هستۍ کې
۲- په تاریخ او ټولنه کې
دلته دویمه برخه يې څېړل کېږي.که څه هم لومړى برخه يې هم رانغښتې ده .
په هستۍ کې حق او باطل
ایا هستي، په حقه رښتینى نظام دی؟څرنګه چې باید وي، هماغسې دی؟ ایا هر څه په کې پر خپل ځای اېښوول شوي ؟ که نۀ باطل دی؟ ایا باطل په کې باطل شته؟ ايا داسې څه په کې دي،چې باید نۀ وي؟ او که ټول نظام پوچ او بې موخې دی؟
ددې پوښتنو پر وړاندې، پوهان څو ډلې دي: ځینو لومړی نظر غوره کړ او ځینو دویم او نور بې له دې پر بېل اند ګروهمن شول. ځینې فیلسوفان او په دې لړ کې ډېری مادي پالي د نړۍ (او انسان) پر وړاندې بد کڅي (بد بين) ول او په ټولیزه توګه نړۍ یې “نۀ” باید شوې واى” نامطلوب او ړوند امر ګاڼه. په مقابل کې الهي ښوونځيو او په تېره بیا اسلام، په څرګنده د هستۍ پنزونه حق ګڼله او هغه یې عین خیر، نیکي او حُسن شمېرله او ګروهمن دي،چې هیڅ ډول کمی او زیاتی په کې نۀ شته. باطل ،د لوبو وسيله او خوشې نۀ ده او په هستۍ کې داسې چار نۀ شته، چې “نۀ باید شوي واى” .
الَّذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ وَبَدَأَ خَلْقَ الْإِنسَانِ مِن طِينٍ
ژباړه: هغه دى،چې هر څيز يې پيدا كړ(؛خو) ډېر يې ښه پيدا كړ او د انسان پيدايښت يې له خټې پيل كړ.( سجده/۷)
قَالَ رَبُّنَا الَّذِي أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى
ژباړه: ويې و يل : (( زموږ پالونكى هغه دى، چې هر څيز ته يې د هغه (له وړتيا سره سم) خپل جوړښت وركړ، بيا يې ورته لار وښووه . )) ( طه/۵۰)
د درېمې ډلې نظر دادی،چې نړۍ (او انسان) د خیر او شر ترکیب او جوړښت دی،نیم مطلوب دی او نیم نامطلوب. موږ په نړۍ کې دوه والى (ثنويت) وینو. په دې عالم کې “خیر” او “شر”، “حق او باطل”، نیمګړتیا او کمال،ناروغي او روغتیا،ژوند او مړینه، نظم او بې نظمي، تېری او عدل،فساد او صلاح او وراني او ابادي، ډېر تر سترګو کېږي. دا دوه والى ددې نښه ده،چې د هستۍ په مبدا او منشاء کې دوه الى دی؛ځکه ناشونې ده، چې په عین واحد کې ټول عالم له یوې مبداء او اصله پیدا شوى وي او په عین حال کې اختلاف اودوه والى په کې هم وي.
د ثنویت فکر او دوه پالي،چې په ځينو ټولنو کې يې رواج درلود،له همدې ځایه راټوکېدلی،چې نړۍ ته پر دوه مبداوو قایل ول: د خیر، رڼا او ښه والي مبدا او د شر، ظلمت او بدۍ مبدا؛ او پردې ګروهمن شول، چې د دې دواړو مبداوو لښکرې؛یعنې د “یزدان” لښکر او د “اهریمن” لښکر، تل له یو بل سره په جګړه کې دي،که څه هم دا زېری یې ورکړ، چې د نړۍ په پای کې به د خیر او رڼا لښکر د ظلمت او شر پر لښکر برلاس شي، د ظلمت او شر لښکر به ماتې وخوري او د رڼا او خیر لښکر به پاتې شي.
په الهي حکمت کې،په هستۍ کې اصالت یا اصیلتوب، له حق سره دی،له خیر سره دی، له حُسن،کمال او ښکلا سره دی؛ په پای او وروستۍ شننه کې باطل،شر،بدۍ او نیمګړتیاوې له هستۍ سره نۀ؛بلکې له نېست سره مخېږي، دا چې شر شته؛ خو شر نۀ دی؛بلکې په بل څیز کې،چې د شر منشاء ګرځي؛ نو شر دی. شرونه،هغه اړتياوې دي،چې د هستۍ د حقونو او خیرونو غوښتنه ده او د یو لړ نۀ بېلېدونکي ذاتي لوازمو په بڼه وي،چې اصالت نۀ لري او د خیرونو او حقونو له مقام سره په پرتله کې،د «شتو» پر وړاندې «نـښې» دي، که هغه شته وغواړي، چې وي،دا نښې هم باید قهرا او هرومرو وي.
اصلي مسئله د پیدایښت ماهيت دى، چې په وجود پسې رامنځ ته کېږي،مطلقه هستي محض خیر دی،چې هیڅ شر او نیمګړتیا او بدي په کې نۀ شته. د هستۍ په دې مرتبه کې،چې د “حق ذات” مرتبه ده، نۀ ماهیت شته او نۀ نیستي؛خو الهي مخلوقات چې ترې شته شوي،وجودي کمزورۍ لري،دا ځکه چې د یو فعل د فعل والي لازمه، له فاعله ځنډ دی او بې له خدایه،چې فاعل “علی الاطلاق” دی،ټول مخلوقات فعل يې ګڼل کېږي؛ځکه دا ټول مخلوقات کمزوري او نیمګړتیا لري.د فعل والي لازمه، ماهیت درلودل دي او همداراز د فعل فعل ترې یوه درجه ټیټ دی. په دې توگه نیستي، په عین حال کې،چې اصالت نۀ لري،په هستۍ کې لار پیدا کوي،چې د طبیعت نړۍ یا ناسوت ته رارسوو،چې د الهي حکماوو له نظره، د وجود او شتون له ټولو کمزورى او نيمګړى عالم دى. دلته د وجود د کمزورۍ نښې،چې په یوه اعتبار د نېستۍ او ماهیت نښې دي،لاپسې راښکاره کېږي؛ نو شر او باطل په عین حال کې چې اصالت نۀ لري او د وجود له جوړې نۀ دي،د هستۍ د ټیټو درجو نۀ بېلېدونکي لوازم دي.
په دې توگه،که هستۍ ته وګورو؛نو دا چې هستي ده،بطلان او نیستي په کې نۀ شته؛ له پورته یې،چې وګورو، رڼا ده؛خو که له لاندې یې وګورو، سیوری دی. د جسم سیوری د جسم لازمه ده او په عین حال کې،چې اصالت نۀ لري، ټوله رڼا ده؛خو له لاندې يې جسم زموږ ذهن ته نمود پیدا کوي. سیوری، په یوه محدوده کې د رڼا نشتوالی او په شاوخوا کې یې بې د رڼا له شتوالي بل څه نۀ دى .
“الهي حکمت” هر څه په ((بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم)) کې رانغاړي او وایي: (( ظهرالوجود بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم))؛یعنې ((هستي د لوراند او لورین څښتن په نامه را ښکاره شوې)) او د یو عالي او اوچت ليد له مخې، هستي بې د ((الله)) او د ((الله)) له رحمانیته او د ((الله)) له رحیمیته بل څه نۀ ده.
ددې معنا تصور او انځور ګران دی؛خو ډېر عالي او لطیف دی او که انسان په دې ټکي پوه شي؛نو د ډېرو ستونزو غوټې ورته هوارېږي.
په دې لید کې هستي دوه څېرې لري: له هغه يوه څېره يې او پر لوري يې يوه څېره يې. له هغه يوه څېره يې، د خدای “رحمانیت” دی او پر لوري يې يوه څېره يې ، د خدای “رحیمیت” دی.
په دې پسې د خدای نور نومونه؛دویمه او درېمه درجه “تَبَعي” دي. خدای “جبار” او “غچ اخېستونکى” هم دی؛خو د خدای اصالت “رحمانیت” او “رحیمیت” دی.
نور صفتونه له دې نومونو اخېستل کېږي. ان ((قهر یا غوسه)) هم له لطفه رامنځ ته کېږي. هغه اصالت،چې لطف لري،قهر یې نۀ لري. “توحیدي لید” بې له دې بل هیڅ نۀ شي کېدای.
واقعي فلسفي لید هم همدا دی او واقعي نړۍ پېژندنه بې له دې بل څه نۀ ده.
په تاریخ او ټولنه کې حق او باطل
د حق او باطل دویم بحث، په بشر،تاریخ او ټولنې پورې اړه لري.دلته له هستۍ سره کار نۀ لرو،چې نظام یې خیر ،بشپړ او احسن دی او که نۀ دی؛بلکې پوښتنه د بشر پنزونې ده ،چې څرنګه موجود دی؟ حق پلټونکی،عدالت غوښتونکی، ارزښت غوښتونکی او رڼا غوښتونکى دی یا پر عکس شریر، مفسد، وینه تویوونکى،تېری کوونکى او….. دى؟ یا دا،چې انسانان ځینې حق پلوي او ځینې باطل پلوي دي او په شخړه کې دي؟
دلته هم څو نظره دي: یو دا،چې د جنس له پلوه،شرور،بدخوا او تېری کوونکی دی،چې بې له وژنې،لوټ، غلا، ټګۍ برګۍ او دروغو ترې بل څه نۀ کېږي. طبیعت یې شرارت، فساد، ښکېلاک او تېری دی.
که د بشر په تاریخ کې خیر،اخلاق او انساني ارزښتونه لیدل کېږي، دا ټولې جبري چارې دي،چې طبیعت دې ته يې اړ باسي،چې لږ خو هم دا شان واوسي. د انسان دننه،بدیو ته يې راکاږي او کله هم جبر، ښو ته يې رابلي. د ساري په ډول: چې کله انسانان له طبیعت او ځناورو سره مخ شول،پوه شول که له یو بل سره د سولې اجباري تړون ونۀ کړي،نۀ شي کړای له یوبله دفاع وکړي؛نو د جبر او زور له مخې یې پر خپل ځان دا وتپل،چې ټولنيز ژوند دې ولري او د عدالت له مخې، له یو بل سره چلن وکړي؛ځکه د ټولو په کې ګټه ده؛ نو انسان “بهرني جبر” دې ته اړ کړ،چې ښه واوسي، د کمزوريو دولتونو په څېر، چې د پیاوړي دولت پر وړاندې يو لاس کېږي او سوله او دوستي کوي،چې له شره یې خوندي وي او که یوه ورځ ګډ دښمن له منځه ولاړ،بېرته په خپلو کې لاس او ګرېوانېږي.
هره جمع په دې دلیل جمع ده،چې د یو ضد پر وړاندې ولاړه ده؛یعنې که هغه نۀ وي؛نو دوی په خپلو کې ښه او یو لاس نۀ دي او که د دښمن پر واړندې جمع له لاسه ورکړي؛نو پر تفرقې اوړي او دوه ډلې کېږي. که په دې کې یوه ډله له منځه ولاړه؛نو پاتې ډله بیا څو ډلې کېږي او په دې ډول دوام مومي،چې دوه تنه پاتې شي،بیا هم له یو بل سره لاس او ګرېوانېږي او پیاوړى یې پاتې کېږي(دا هماغه د “ټولنیز ډاروینسم” مسئله ده،چې د “ډاروین” د پایښت له نظریي لاس ته راغلې،چې په غلطه یې په بشري ټولنې پورې تړلې ده).
د پخوانۍ نړۍ ډېری “ماده پالو” فیلسوفانو او د نوې نړۍ لږو ماده پالو فیلسوفانو داشان نظر درلود او په بشپړ بدکڅۍ یې د بشر طبیعت ته کتل. دوی بشر د “اصلاح” او “سمونې” وړ نۀ ګاڼه او پر “اصلاحي تز” قایل نۀ ول او د “اصلاحي تز” وړاندې کولو ورته مانا نۀ درلوده. داسې ده؛لکه څوک،چې لړم ته قانون وضع کړي،چې ښه شي او څوک و نۀ چیچي،حال دا چې د لړم طبیعت چیچل وي؛نو د قانون وضع کول ورته مانا نۀ لري. بشر هم همداسې دی،چې څو د ځمکې پر مخ وي؛نو شرارت کوي او د سمونې وړ به نۀ وي.
په عمومي ډول، دا متفکرین د همدې دلیل له مخې،د ځان وژنې سپارښتنه کوي او وایي،چې ژوند ټول شر دی،انسان هم شر دی، په نړۍ کې یوازې یو د خیر کار دی او هغه هم د شر ژوند پای ته رسونه ده،چې انسان له دې شرډکې نړۍ ځان خلاص کړي.
دا کوږ او انحرافي تفکر،چې له پېرنګیانو اخېستل شوی و،د «صادق هدایت» له لارې په “ایرانیانو” کې خپور شو. هدايت تل په لیکنو کې د ژوند ناوړه څېرې انځورولې، د هغه مردار ډنډ په شان، چې بې له جر او چټلۍ په کې څه نۀ شته او چینجي په کې ژوند کوي.
په پایله کې هغه هم د خپلو خبرو تر اغېز راتلو وروسته ځان وواژه.
په هغو کلونو کې،چې کتابونو یې مینه وال درلودل،ډېری ایراني ځوانانو ځانونه ووژل،چې د کتابو تر اغېز لاندې يې راغلي ول.
د «ماني» فلسفه هم په دې لوري وه ،چې ژوند شر دی؛خو د روح او جسم ترمنځ پر “ثنویت” قایل و او ویل یې: (( بدن شر دی،مادي ژوند شر دی،روح په بدن کې بنديوان دی؛نو څوک چې مړ شي یا ځان ووژني، د ژوند له شره به خلاص شي. د هغه مرغۍ په څېر،چې له پرنجې ازاده شي.)) که څه هم هغه پر بله نړۍ قایل و؛خو دا ژوند یې سل په سلو کې شر ګاڼه. (يادونه: وايي، چې د زمانې پاچا ورته وويل: زه غواړم ستا د فلسفې له مخې ښه خدمت درته وکړم او د ژوند له شره دې خلاص کړام؛ نو و يې واژه)
ددې “ليد” پربنسټ، بشر د غرېزې له مخې، شریر موجود دی او شرارت د ذات یوه برخه او خټه یې ده. له هماغې لومړۍ ورځې، چې نړۍ ته راغلى،همداسې و. اوس هم دی او په راتلونکې کې به هم، همدغسې وي او بې له دې بل څه نۀ دی. بشریت ته د ښه راتلونکې هیله،یو خیال دی.
قرآن حکيم د پنزونې په هکله مطالب لري. چې خدای اعلان وکړ: (( إِنِّي جَاعِلٌ فِي الأَرْضِ خَلِيفَةً))؛يعنې زه پر ځمكه ځايناستى، خليفه (استازى) ټاكم،ملایکو د انسان د خټې په هکله په بدبینۍ وویل: (( أتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ))؛ يعنې ايا تۀ داسې څوك ټاكې،چې فساد او وينه تويه كړي؟؛یعنې ددې موجود په خټه کې بې له فساد او وینه تویونې بل څه نۀ شته.خدای وویل: (( إِنِّي أَعْلَمُ مَا لاَتَعْلَمُونَ))، پرڅه چې پوهېږم تاسې پرې نۀ پوهېږئ. (بقره: ٣٠)
یعنې ملامت يې نۀ کړې او ویې نۀ ویل،چې دروغ وایئ؛بلکې ویې ویل: ((پر څه چې پوهېږم،تاسې پرې نۀ پوهېږئ،تاسې یو اړخ يې لوستى، پر حقیقت يې پوه نۀ یاست،چې غواړم ویې پنزوم، تردې ډېر ټیټ یاست،چې ویې پېژنئ، هغه ستر او غوره دی.))
په دې توګه پرېښتو،چې د انسان د وجود نیمه برخه پېژندلې او لوستې وه او بله یې نۀ وه لوستې؛نو د بدبینۍ اظهار یې وکړ.
اوس که ځینې د فکر خاوندان، د بشر د ژوند تیاره اړخونه ویني او دا شان نظر ورکړي؛نو ډېره حیرانوونکې نۀ ده.
بله نظریه د پخوانۍ پرعکس ده او وایي: د بشر طبيعت او خټه خیر ده، پرحق او رښتینولۍ ده. انسان اخلاقي،سوله غواړى او خیر غواړی دی. د بشر په طبیعت کې اصل، رڼا، عدالت، امانت او تقوا ده. نو څه څيز انسان فاسدوي؟ وایي: د انسان انحراف بهرنى علت لري، له بهره پرې ورتپل کېږي او ټولنه انسان فاسدوي.
«ژان ژاک روسو» داسې ګروهه لري او په خپل مشهور کتاب« امیل» کې ښيي،چې طبیعي انسان، له ټولنې بهر انسان دی،په طبیعت کې انسان،روغ،سم او له هر ډول ناپاکیو،غلطیو او فسادونو پاک دی،چې د ټولنې له خوا پرې ورتپل کېږي؛ نو «روسو» پر ټولنه او ټولنیز ژوند بدبین دی او “اصلاحي تز” یې دا دی،چې انسان دې تر شونې پولې طبیعت ته ورستون شي.
« روسو» نوي تمدن ته خوشبین (ښه کڅى) نۀ دی؛ځکه ګروهمن دی، چې “نوی تمدن” انسان له طبیعته لرې کوي.انسان چې څومره له طبیعته لرې شي،لاپسې فاسدېږي او څومره،چې لومړني طبیعت ته ورنژدې شي،انسانیت،سموالي او پاکۍ ته ورنږدې کېږي.
د «روسو» نظریه،چې يو “مذهبي وګړى” دی،له یوه اړخه، د فطرت نظریي ته ورته والى لري،چې په اسلام کې راغلې ده او د پېغمبر اکرم (ص) دې وینا ته ورته ده،چې وایي: مجمع البيان ٨/٣٠٣ :((هر ماشوم له موره د اسلاميت پر پاک فطرت زیږېږي،بیا موروپلار یې نصراني،یهودي او یا مجوسي کوي.)) د یهوديت ،نصرانيت او مجوسيت انحراف او کوږوالى یو متل دی او موروپلارد بېلګې په توګه دوه ټولنیز عوامل ياد شوي ؛یعنې د انسان فطرت روغ دی ؛خو ټولنه یې کږوي.
ددې احاديثو د تعبیرونو په هکله پېغمبر اکرم (ص) مثال راوړى او وایي: (( دا چې د ځناورو غوږونه غوڅوي، ایا کله هم داسې شوي، چې دا ځناور چې له موره زېږېږي،غوږ غوڅي وي؟ نۀ! روغ زیږېږي، بیا انسانان غوږونه یې ورغوڅوي. له اروايي پلوه هم همداشان ده. ټول انسانان سم،حق پالي او خیر غواړى زېږېږي،بيا کوږوالى، دروغ، تیري، خیانتونه،شرارتونه او فسادونه پرې ورتپل کېږي.))
نو دا نظریه د بشریت پر طبیعت،جنس،خټې او جوړښت د خوش بینۍ پر بنسټ ولاړه ده او اصل،سموالی،حقانیت او رشتیا ګڼي او بې لاري د خارجي او “عَرَضي” لاملونو معلول بولي او د فیلسوفانو په اصطلاح “اتفاقي” علتونه يې ګڼي؛یعنې د “ډینامیکي”،دننني او طبیعي علتونو پر بنسټ د انسان حرکت پر نېغه لار او “صراط مستقیم” دی او د عَرَضي ،اتفاقي،مکانیکي او بهرني بدلونو له کبله، انحرافات او شرور پر انسان ورتپل کېږي.
بله نظریه دا ده،چې انسانان د ټولنې په ډګر کې ځینې د حق پلویان او ځینې په باطلو پسې دي. پرېښته پر خیر الهام او شیطان پر شر وسوسه کوي.
نو انسانان دوه ډوله کېږي:ځینې د خیر او حق پر لار روان دي، د ایمان او انبیاوو پر لار روان دي او ځینې نور د شیطان پر لار روان دي او د انبیاوو پر بلنې کافر او ورسره دښمني کوي. د «مولانا بلخي » په وینا،چې یو بېرغ سپین دی او بل تور،یو د لارښوونې او بل د بې لارۍ، یو د رڼا او بل د تپوتیارو دى. “دو علم ……”
پایله دا،چې ټولنه د “شر و خیر” او “حق و باطل” ګډوله ده؛ځکه انسان د شر او خیر ګډوله دی. د حق او باطل دا شخړه پر وګړي او ټولنې واکمنه وي. اوس برلاسي د چا ده؟ دا یو بل بحث دی. که څه هم موږ ګروهمن یو،چې نهایي غلبه د حق او حقیقت وي. عدل به پر ظلم ،خیر به پر شر،رڼا به پر تپو تیارو او دین به پر کفر برلاسى شي:
هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ
ژباړه: او (الله) هغه دى،چې خپل پېغمبر يې له لارښوونې اوحق دين سره ولېږه،چې پر ټولو اديانو يې برلاسى كړي،كه څه هم مشركان ناخوښه وي .(توبه/۳۳)
وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً يَعْبُدُونَنِي لاَ يُشْرِكُونَ بِي شَيْئاً وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ
ژباړه: خداى له تاسې له هغو كسانو سره،چې ايمان يې راوړى او ښه كارونه يې كړي، وعده كړې،چې هرومرو به يې پر ځمكه واكمن كړي؛لكه چې له هغوى مخكېنيو ته يې د ځمكې خلافت وركړى و او خپل دين به يې ورته،چې خداى غوره كړى، د هغوى د ګټې لپاره پر پښو (پر ټينګو بنسټونو) ودروي او د وېرې حالت به يې پر ډاډ واړوي (داسې) چې يوازې ما لمانځي او له ما سره به هېڅ شريك نۀ كړي او څوك چې له دې وروسته كافر شي؛ نو همدوى فاسقان دي.(نور/۵۵)
بله نظریه د “تاریخي ماتریالیسم” ده. په نوولسمه پېړۍ کې یو مادي ښوونځی(مارکسیسم) راپیدا شو،چې راتلونکې تاریخ او ټولنې ته يې د خوشبینۍ ادعا درلوده.
“هګل” د منطق او يوې فلسفې بنیاد کېښود،چې پر بشپړتیا،ودې او په رښتيا ګروهه یې بنسټ وه. که څه هم «هګل» مادي نۀ و؛خو «مارکس» د هګل د دیالکتیک منطق د کارولو له لارې،د خپل مادي لید بنسټ کېښود(دیالکتیک ماتریالیسم).
“مارکس” د تاریخ هویت هم مادي وښود(تاریخي ماتریالیسم). د «مارکس» د تاریخ فلسفه پر څو اصلو ولاړه ده:
[يادونه: دمارکس په آثارو کې د “تاريخي ماتريالېزم” تعبير ندى کارول شوى؛ خو “ميخانف” له مړيني وروسته يې کارولى، چې دود شو، د مارکس په کتابو کې “له تاريخه مادي پوهېدنه” کارول شوې؛ يعنې معيشتي پوهېدنه]
سرچینه : متفکر شهيد استاد مرتضى مطهري