په اسلامي معتبرو سرچينو کې له حضرت ابن عباس (رض) روايت دى، چې رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) ويلي: ((د چاچې دا ښه ايسي، زما په څېر ژوند وکړي، زما په څېر ومري او د پالونکي په همېشني جنت کې وي؛ نو تر ما روسته دې “علي” خپل “ولي” وګڼي، د علي دوستان دې خپل دوستان وګڼي او تر ما روسته دې زما په اهل بيتو پسې ولاړ شي؛ ځکه هغوى زما “عترت” دى؛ زما د خټې له خاورې پيدا شوي، زما له علم او فهم ځنې برخمن شوي؛ نو زما د امت پر هغو کسانو دې خواشیني وي، چې د اهل بيتو فضایل ناليدي وګڼي، زما او د هغوى ترمنځ پېوستون پرې کړي، الله تعالی دې هغوى زما له شفاعته نه برخمنوي. ))

د پورته او نورو روايتونو له مخې، د حضرت علي (کرم الله وجهه) پر “دوستۍ” ټينګار شوى؛ نو موږ لازمه وګڼله، ددې سترې وګړې د پېژندنې لپاره لوستونکيو ته يوه کوشنۍ ټولګه را وړاندې کړو، چې پر لوستو يې د “عقيدتي دوستۍ” پر مفهوم پوه شي.

او له ځوانانو مو هليه ده، چې د اسلام پر دين د پوهېدو لپاره له “وره” ننوځي او د غزل بابا په وينا:

ښار دی احمد، علی دی باب د علم

نور “محمد” دى، “علي” مهتاب د علم

د ادب له ټولو مينوالو تمه لرو، چې د پښتنو د سترو فرهنگي شخصيتونو په اثارو کې د ((علي=د علم مهتاب)) په باب د څېړنې له لارې خپل معلومات راټول کړي او موږ دا ژباړه د همدې موخې لپاره را وړاندې کړې ده.

په پوهنتون کې په طبي زده کړو بوخت وم، چې لږه ډېره نوره مطالعه مې هم کوله، په دې ترڅ کې د “خوشال بابا او نبوي کورنۍ” کتاب درېیم چاپ مې لوسته او لاندې بيت مې په پام کې راواړو:

د زړه زنګ په بل صيقل نه لرې کېږي

په دوستۍ يې د علي ده مصقلي

د بيت په لوستو او ورته لنډه شانته کښل شويو روايتونو متوجه کړم، چې علي (ک) څنګه شخصيت دى، چې پر دوستۍ يې د انسان د زړه زنګ لرې کېږي؟! د پوهنتون په کتابتون کې مې په پلټنه پيل وکړ او کومه پوښتنه به مې، چې ذهن ته راتله، د پرلپسې مطالعې له لارې مې ځواب ورته پيدا کاوه او په دې توګه د “خوشال بابا”، چې د امام علي (ک) په باب خپلې عقيدتي پېرزوينې کړې وې، ځان د هغو پر مفهوم پوه کړ او هم د څېړنو په ترڅ کې د خوشال بابا د اسلامپوهنې په لوړه کچه هم پوه شوم، چې بېشکه:

دا نادره عقيده لکه زمــــــــــــــــــــــــا ده

لا عجب که بل پيدا هســــــــې افغان شي

داچې په طبي زده کړو بوخت وم، و مې نشو کړاى خپلو څېړنو ته ليکنې بڼه ورکړم، چې نور هېوادوال هم پر څه، چې ما ځان پوه کړى و، پوه کړم او دا ارمان مې په زړه کې پاتې شو؛ خو له نېکه مرغه چې يوه ورځ مې د “امام علي خورشيد بى غروب” (د محمد ابراهيم سراج ليکنه ) لوسته او متوجه شوم، چې ددې کتاب د ځينو برخو ژباړه زما ارمان پوره کولاى شي، دا دى د “عقيدتي دوستي” تر عنوان لاندې يې درنو لوستونکيو ته وړاندې کوم او هيله ده، د پوهنتوني طبي زده کړو په پير کې، زما فرهنګي زيار، د ځوان نسل د پوهاوي او د ستر خوشال بابا د افکارو په پېژندنه کې اغېزمن وي.

ډاکټر ذبيح الله اقبال

د 1384 د کب مياشت

حضرت علي (ك) په قرآن مجيد كې ستايل شوى

د حضرت علي (ك) په هکله د نازل شويو آيتونو په شمېر کې سني او شيعه عالمان يوه خوله دي، چې حضرت علي (ك) د رسول الله په اصحابو كې يواځېنى شخصيت دى، چې الله تعالی په قرآن شريف كې ستايلى دى.

په دې باب ګڼ شمېر معتبر حديثونه شته، چې بېلګې يې دادي:

الف:”حافظ بن عسكري”، ” ګنجي شافعي”، “سيوطي “، “ابن حجر” او “خطيب بغدادي”، د اهلسنتو له هغو عالمانو ځنې دي، چې پخپلو كتابونو كې يې د حضرت علي (ك) په هکله د نازل شويو آيتونو شمېر راښوولى دى:

٭ له حضرت ابن عباس څخه روايت دى، چې د حضرت علي (ك) په هکله 300 آيتونه نازل شوي دي[1].

٭ له يزيد بن رومان څخه روايت دى: ((كوم شمېر آيتونه، چې د حضرت علي په هکله نازل شوي، د بل هېچا په هکله نه دي نازل شوي))

البته پورتني حديث له حضرت ابن عباس څخه هم روايت شوى دى.[2]

٭اصبغ بن نباته روایتوي چې حضرت علي (ك) وويل: ((قرآن کریم په څلورو برخو كې نازل شو؛ يو څلورمه يې زموږ په هکله (اهلبيت) ده، يوه څلورمه يې زموږ د دښمنانو په هکله، درېیمه يې د سنتونو او مثالونو په هکله او پاتې څلورمه يې واجبات او احكام دي؛ نو د قرآن كريم، كرايم زموږ لپاره دي.))[3]

د حضرت علي په هکله نازل شوي آيتونه

لومړى آيت:

د ولايت حق يواځې له الله تعالی او د هغه رسول او له حضرت علي بن ابيطالب سره و: ((انَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ[4] = ستاسې ولي او پالندوى خو يواځې الله تعالی، د هغه رسول الله او هغه مؤمنان دي، چې لمونځونه كوي او د ركوع په حال كې زكات وركوي.))

د پورتني ايت تفسير:

مفسرين په يوه خوله ددې آيت په هکله وايي: دا آيت د حضرت علي د ولايت په هکله نازل شوى او د نازلېدو کيسه يې داسې ده، چې حضرت علي په جومات كې لمونځ كاوه؛ ركوع ته چې ولاړ؛ يو سوالګر راغى، مرسته يې وغوښته، چې حضرت علي همغسې د ركوع په حال كې، خپله ګوته ور و ښوده(چې راشه او واخله يې) سوالګر هم ګوته د حضرت علي له ګوتې راوويسته او له جوماته خوشحاله ووت. الله تعالی د حضرت علي ددې کړنې د ارزښت ښوولو لپاره پورتنی آيت نازل كړ.

حضرت ابوذر غفاري (رض) ددې آيت د نزول کيسه داسې روايت كړې ده:

يوه ورځ مې د رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) په جومات كې لمونځ كاوه، يو سوالګر راننوت، مرسته يې وغوښنه؛ خو چا پرې چرت خراب نكړ. سوالګر لاسونه اسمان ته پورته كړل، و یې ویل:خدايه! شاهد وسه، ستا د رسول په جومات كې مې مرسته وغوښته؛ خو چا راباندې چرت خراب نكړ. په دې وخت كې حضرت علي (ك) په ركوع كې و، چې د ښي لاس په وړه ګوته يې سوالګر ته اشاره وكړه، چې زما ګوته واخله. سوالګر هم رانږدې شو او هغه ګوته يې د حضرت علي له لاسه راوويسته او په خوشحالۍ له جوماته ووت. رسول الله چې دا پېښه كتله؛ نو له لمونځ روسته يې اسمان ته وكتل او دعا يې وكړه:((خدايه! زه محمد ستا رسول يم، سينه مې پراخه، چارې مې اسانې كړې او له كورنۍ مې علي، زما وزير وټاكې، چې ملاتړ مې شي.)) حضرت ابوذر غفاري(رض) وايي: د رسول الله دعا لا پای ته نه وه رسېدلې، چې حضرت جبرائيل راغى او رسول الله ته يې وويل: ووايه! رسول الله وويل: څه ووايم؟! حضرت جبرائيل وويل: ووايه:((انَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ.))[5]

دويم آيت:

الله تعالی د حضرت علي كړنې خلكو ته د بېلګې په توګه وړاندې كوي:((الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُم بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلاَنِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ[6] =څوك چې خپل مالونه شپه و ورځ، په پټه او ښكاره نفقه كوي؛ نو ثواب يې له خپل پالونكي سره دى، چې وېره او خپګان پرې نشته.))

د آيت توضيح:

عالمان له رواياتو په ګټنې سره وايي: دا آيت د حضرت علي په هکله نازل شوى دى. په دې باب له حضرت ابن عباس څخه ګڼ شمېر روايتونه رانقل شوي دي:((له علي ابن ابيطالب سره څلور درهمه ول، يو يې د شپې، بل يې د ورځې، درېیم يې په پټه او څلورم يې ښكاره نفقه كړ. الله تعالی هم ددې کړنې د ارزښت ښوولو لپاره آيت نازل كړ.[7]))

درېیم آيت:

((يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ[8] = رسول اللهه! څه چې ستا د پالونكي له لوري پرتا نازل شوي، بشپړ(خلكو ته)ورسوه او كه داسې دې ونكړل؛ نو د هغه پېغام دې ندى رسولاى، الله تعالی تا د خلكو (له احتمالي زيانونو) ژغوري. هو!الله تعالی (ځېلي) كافرانوته سمه لار نه ښيي.))

الف: له حضرت ابي سعيد خدري روايت دى، چې وايي:((د ” يا ايها الرسول بلغ” آيت د “خم غدير” پر ورځ د حضرت علي (ك) په هکله پر رسول الله نازل شوى دى.))

ب: حضرت ابن عباس د “يا ايها الرسول بلغ ما انزل اليك من ربك” آيت په هکله وايي: ((د حضرت علي په هکله نازل شو؛ الله تعالی پر خپل رسول امر كړى، چې د حضرت علي په هکله تبليغ وكړه. ورپسې رسول الله د حضرت علي لاس ونيو، و یې ویل:((د چاچې زه مولى يم؛ نو علي يې هم مولى او ولي دى؛ خدايه! د دښمنانو يې دښمن او د دوستانو يې دوست وسه.[9]))

څلورم آيت:

((حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالْدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلآ مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَن تَسْتَقْسِمُواْ بِالأَزْلاَمِ ذَلِكُمْ فِسْقٌ الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن دِينِكُمْ فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِينًا فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِّإِثْمٍ فَإِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ[10] = پر تاسې (یې خوړل) حرام شوي: مرداره غوښه، وينه او د خوګ غوښه او هغه څاروي، چې د ((غيرالله)) په نامه ذبح شي او هغه چې په (زندۍ) كېدو او په ځورېدو يا له لوړې په راغورځېدو مړه شوي وي او يا هغه چې د كوم ځناور په ښكر څيرې شوى وي او د څيروونكي ښكاري څاروي پاتې شونې وي؛ خو داچې (په موقع كې ښكار شوي څاروي ته ورسئ، حلال او) سر يې غوڅ كړئ او هغه څاروي، چې بوتانو ته(يا د هغوى په مخكې) ذبح شوي وي او(همداراز) دا هم تاسې ته ناروا ده، چې د پال (او جوارۍ) پر ځانګړيو غشيو د څاروي غوښه ټوټه ټوټه كړئ. دا ټولې چارې (ګناه او) فسق دى. نن كافران ستاسې د دين (له زواله) نهيلې دي؛ نوځکه مه ترې وېرېږئ؛ بلكې زما له مخالفته ووېرېږئ. نن مې ستاسې دين تاسې ته بشپړ كړ او خپله لورنه مې درپوره كړه او اسلام مې درته ستاسې (تلپاتې) دين غوره کړ (؛ نوځكه د حلالو او حرامو كوم بنديزونه، چې درباندې لګول شوي، عملي يې كړئ)؛ خو هغوى چې وږي وي او نور خواړه ور و نه رسي او د ګناه په نيت دا منع شوي څېزونه و نه خوري (؛ نو باك نشته چې له منع شويو غوښو وخوري )؛ نو بېشكه چې الله تعالی ډېر بښونكى (او) لورين دى.))

ددې آيت د نزول په هکله راغلي: رسول الله د روستي حج تر ادا كولو روسته، په راستنېدو كې، خلك د الهي حكم له مخې، په “خم غدير ” نومي ځاى كې راټول كړل او خطبه یې وويله. بيا يې د حضرت علي لاس پخپل لاس كې ونيو او د علي ولايت او ځايناستي يې ټولو ته اعلان كړه. رسول الله چې خپله خبره پاى ته ورسوله، دا آيت رانازل شو.

“حافظ الحسكاني” په “شواهد التنزيل” كې د غدير تر روايت لاندې پخپل سند له حضرت ابي سعيد خدري داسې رانقلوي او ليكي:

دا آيت چې پر رسول الله نازل شو؛ نو رسول الله مبارک وويل: ((الله اكبر دې وي د دين په پوره كېدو، د نعمت په تمامېدو، زما له رسالته د الله تعالی پر خوشحالېدو او تر ما روسته د علي پر ولايت باندې. ))

نورو عالمانو هم د رسول الله دا وينا پخپلو كتابونو كې روايت کړې ده:

((د چاچې زه مولى يم، علي يې هم مولى دى. خدايه څوك يې، چې دوست وي؛ دوست يې وسه او څوك يې، چې دښمن وي، دښمن يې خوار كړې او د هغه چا مرسته وكړې، چې مرسته يې كوي او هغه خوار کړې، چې علي خواروي.))[11]

پينځم آيت:

((وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْلآ أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ[12] = (رسوله!) ستا دنده يواځې نصيحت او وېرول دي او هر قوم ته لارښود شته.))

د آيت توضيح:

مخكې تردې چې د روايتونو سرچينې راوسپړو، ښه به وي د ((منذر)) او ((هادي)) پر توپير رڼا واچوو.

د تفسير عالمان وايي چې: “منذر” هغه دى، چې بې لارې وګړي، په دلايلو د بې لارۍ له عواقبو پر وېره سیده لارې ته راسموي، چې دا د پېغمبرانو له آریزو او مهمو دندو ده؛ خو “هادي” هغه دى، چې روسته تردې چې خلك سیده لارې ته راغلل؛ پردې سیده لار د تلو پازوالې هم ور پر غاړه وي.كه په نورو ټكيو يې ووايو، هغه به داسې وي چې: خلك له كږلارۍ ساتل او پر حق لار مخكې بوتلل، د اوليا‌ء الله دنده ده.

په ساده ټكيو به ووايو: رسول د شريعت (لارې) بنسټګر دى او امام ددې لارې پاسوال او د خلكو پر شريعت د ښیون پازوال دى. اوس به راشو او د روايتونو سرچينې به راوسپړو، چې څه پکې دي:

الف:”طبري” له مشهورو عالمانو ځنې دى، چې تر پورتني آيت لاندې يې دا روايت راخستى دى: ((له حضرت ابن عباس څخه روايت دى، چې وايي: د “انما انت منذر و لكل قوم هاد” آيت چې نازل شو؛ نو رسول الله پر خپل ټټر لاس كېښود، و یې ویل: ((زه “منذر” يم او هر قوم يو لارښود لري)) او ورپسې يې پر خپل لاس حضرت علي ته اشاره وكړه و یې ویل:((علي! ته هادي يې. تر ما روسته ښیون شوي به په تا ښیونېږي.))

ب:”حافظ ابونعيم اصبهاني” او نورو هم دا روايت پخپلو كتابونو كې راوړی دی: ((له حضرت ابن عباس څخه روايت دى، چې د “انما انت منذر…” آيت په هکله يې وويل: رسول الله وويل:((زه “منذر” يم او علي “هادي” دى. علي! ښیون شوي به په تا ښیونېږي.))

ج: “حمويني” په فرائدالسمطين كې له حضرت ابوهريرة اسلمي رانقلوي: ((په دې آيت كې له “هادي” مراد حضرت علي دى.))[13]

شپږم آيت:

((أَفَمَن كَانَ مُؤْمِنًا كَمَن كَانَ فَاسِقًا لَّا يَسْتَوُونَ[14] = آيا ((مومن)) له ((فاسق)) سره يو شان دى؟ نه هېڅكله! دوى سره برابر نه دي))

د آيت توضيح:

عالمانو ددې آيت د نزول په هکله ليكلي: يوه ورځ “وليد بن عقبه” په غرور حضرت علي ته وويل: پر الله تعالی قسم، چې په خوله کې تر تا خولور او توره مې هم تر تا تېزه ده (؛ يعنې هم په ادبیاتو او هم په پوځي چارو كې تر تا وړ يم.) حضرت علي وويل: غلى شه! ته فاسق يې. همدا وخت پورتني آيت نازل شو، چې د حضرت علي مرتبه او د وليد بن عقبه فسق پکې بربنډ شوى دى.[15]

اووم آيت:

((وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ-أُوْلَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ[16]= او هغو كسانو، چې تر ټولو مخكې الله تعالی ته مخ راواړو (په ايمان راوړلو كې تر ټولو مخكې و) په حقيقت كې هغوى د الله تعالی درشل ته تر ټولو نږدې دي.))

د آيت توضيح:

(الف) د شيعه علماوو نظر:

د بېلابېلو روايتونو او تفسيرونو په رڼا كې څرګندېږي، چې دا آيت د حضرت علي په هکله نازل شوى، چې تر ټولو مخكې يې ايمان راوړى دى.

كه څه، ددې آيت، د مفهوم د پراخوالي له لامله، بېلابېل مفاهيم يادولاى شو؛ خو پورتنى تفسير، د نورو تفسيرونو په پرتله د لمر غوندې ځلېږي، چې شاهدان يې لاندې روايتونه دي:

له حضرت ابن عباس څخه روايت دى، چې وايي: د الله تعالی له رسوله مې ددې آيت د نزول په هکله وپوښتل؛ نو ځواب يې داسې راكړ:((حضرت جبرائيل راته ددې آيت په هکله وويل: هغوى؛حضرت علي او پلويان يې دي او د هغه احترام له لامله، چې الله تعالی ورته قايل دى، جنت ته به تر ټولو مخكې ننوځي او هغوى د الله تعالی درشل ته نږدې كسان دي. [17]))

ب: د سني علماوو نظر:

يوه ډله عالمانو ددې آيت تفسير ته لاندې روايات پخپلو كتابونو كې راوړي دي:

١ _ له حضرت ابن عباس څخه ددې آيت په هکله روايت دى، چې وايي: ((“سابق” په دې امت كې علي بن ابيطالب دى.))

٢ _ او په يو بل روايت كې له حضرت ابن عباس څخه رانقل شوى دى: ((علي ړومبى تن و، چې له رسول الله سره يې لمونځ وكړ او په باب يې د “والسابقون السابقون” آيت نازل شوى دى.))

يو بل روايت هم له حضرت ابن عباس څخه نقل شوى، چې پکې راغلي: ((يوشع بن نون پر حضرت موسى (علیه السلام)، ياسين پر حضرت عيسى (علیه السلام)، او علي بن ابيطالب پر حضرت محمد(صلی الله علیه وآله وسلم) باندې په ايمان راوړو كې تر ټولو مخكې وو.))[18]

اتم آيت:

اجعلتم سقايه الحاج و عماره المسجد الحرام.(توبه_19)

آيا حاجيانو ته اوبه وركول او د مسجدالحرام د رغوونكي مقام له هغه چا سره يو شان بولئ، چې پر الله تعالی او د قيامت پر ورځ يې ايمان راوړى او د هغه په لار كې يې جهاد كړی دى؛ نه، هېڅ كله د دوى مقام د الله تعالی په نزد يو شان نه دى او الله تعالی ظالمانو ته سمه لار نه ښيى.]

په دې آيت كې د حضرت علي دوه ځانګړنې راغلي دي.

الف: پر الله تعالی، رسول او قيامت باندې حقيقي ايمان درلودل.

ب: د الله تعالی په لار كې جهاد.

د بېلابېلو روايتونو په رڼا كې، چې ډېرى يې د اهل سنتو عالمانو رانقل کړي، ددې آيت د نزول په هکله وايي: دا آيت هغه مهال نازل شو، چې کله “عباس بن مطلب” او “شيبه” د حضرت علي پر وړاندې وياړېدل او ځانونه يې ترې اوچت وګڼل؛ پر هغه ورځ حضرت عباس حضرت علي ته وويل: زه داسې فضيلت لرم چې بل څوك يې نه لري او هغه حاجيانو ته اوبه رسول دي. شيبه هم وويل: زه هم لوړ مقام لرم او هغه د مسجدالحرام رغول دي. حضرت علي ددې دواړو په ځواب كې په سړه سينه او تواضع وويل: زه هم يو فضيلت لرم، چې تاسې يو يې هم نه لرئ. دواړو وويل: ستا څه فضيلت دى؟! حضرت علي: په توره مې ستاسې پوزې ووهلې، چې پر الله تعالی او د هغه پر رسول مو ايمان راوړ. حضرت عباس ددې خبرې په اورېدو له غوسې سور شو؛ راپاڅېد او سیده رسول الله ته ورغی، چې د حضرت علي له لاسه شكايت وكړي. رسول الله هم حضرت علي راوغوښت او ددې چار په هکله يې وپوښت. حضرت علي وويل: رسول الله! ما حق خبره وكړه، اوس خوښه د دوى، چې خپه کېږي كه خوشحالېږي. دا مهال حضرت جبرائيل راغى، رسول الله ته يې وويل: محمده! الله تعالی درباندې سلام وايي و یې ویل: چې د “اجعلتم سقايه الحاج” آيت ورته ووايه. (بيا عباس درې ځل وويل: خوشحاله او قانع شوم.)

حافظ ابونعيم اصفهاني په “مانزل من القران فى علي ” كې دا روايت راوړى دى: ((له حضرت ابن عباس څخه روايت دى، چې د ((اجعلتم سقايه الحاج)) آيت د حضرت علي، عباس او شيبه په هکله نازل شوى دى.[19]))

نهم آيت:

((إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا[20] =په رښتینه، الله تعالی اراده كړې، رجس او پليدي د رسول الله له اهل بيتو لرې كړي او له هر عيبه يي پاك كړي.))

په دې باب راغلي روايتونه ښيي، چې دا آيت د” آل عبا” په هکله نازل شوى دى:

الف: له ام المؤمنین ام سلمې بي بي روايت دى:

((د تطهير آيت زما په كور كې نازل شو او د نزول پر مهال يې دا اووه تنه په كور كې وو: حضرت جبرائيل، ميكائيل (او رسول الله) علي، فاطمه، حسن او حسين او زه د وره ترڅنګ ولاړه وم؛ و مې ويل: رسول الله! آيا زه له اهل بيتو ځنې يم؟ رسول الله وويل: ته غوره يې؛ خو د رسول الله د ښځو په ډله كې راځې.))

ب: ثعلبي پخپل تفسير كې له حضرت ام سلمې بي بي رانقلوي:

((رسول الله په كور كې و، چې فاطمې بي بي ورته پټو راوړ. رسول الله وويل: مېړه او زامنو ته دې غږ كړه، چې راشي؛ هغه ولاړه او هغوى ته يې غږ كړ؛ راغلل او تر خوړو روسته، رسول الله پټو پرې خور کړ، و یې ویل:((خدايه! دوى زما اهلبيت دي، هغوى له هر ډول چټلۍ پاك كړې.)) همدا مهال وو چې د((انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل بيت)) آيت نازل شو؛ و مې ويل: رسول الله! آيا زه هم له تاسې سره يم؟ رسول الله وويل: ((انك على خير)).

ج: نورو عالمانو؛ لكه ترمذي، حاكم او بيهقي په دې باب لاندې روايت نقل كړى دى:

له حضرت ام سلمې بي بي روايت دى: د تطهير آيت زما په كور كې پر رسول الله نازل شو او د نزول پر مهال يې فاطمه، علي، حسن او حسين په كور كې وو. بيا رسول الله هغه پټو، چې اغوستی يې و، پر هغوى خور كړ، و یې ویل:(((خدايه) دوى زما اهلبيت دي؛ هر ډول چټلي ترې لرې كړه.[21]))

لسم آيت:

((قُل لَّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَمَن يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ[22] =(رسول الله!) امت ته دې ووايه: زه له تاسې د خپل رسالت اجر نه غواړم؛ خو له خپلوانو سره مې مينه و لرئ.))

د آيت توضيح:

د آيت د شان نزول په هکله راغلي: په مدينې کې د اسلام بنسټونه پیاوړي شول؛ نو انصارو رسول الله ته وويل: كه وټیزې ستونزې راغلې؛ نو موږ پر سر سترګو تابع دار يو. دا خبره يې، چې رسول الله ته وكړه، پورتني آيت نازل شو او پر رسول الله امر وشو، چې خلكو ته ووايه:((زه له تاسې د رسالت اجر نه غواړم؛ خو له اهلبيتو سره مې مينه ولرئ.)) بيا رسول الله له اهلبيتو سره د مينې او دوستۍ په هکله خلكو ته وينا وكړه.[23]

قربى څوك دي؟

په دې باب لاندې روايتونه تر كتنې لاندې نيسو:

الف: امام احمدبن حنبل د “فضایل الصحابه” په كتاب كې روايت کړى: د((قل لا اسئلكم عليه اجرا)) آيت چې نازل شو؛ نو اصحابو رسول الله ته وويل: د الله تعالی رسوله! ستا خپلوان (اهلبيت) څوك دي، چې مينه يې پر موږ واجبه ده؟ رسول الله وويل:((علي، فاطمه او دوه زامن يې.)) د الله تعالی رسول، دا خبره درې ځلې وکړه.

ب: سيوطي په “الدرالمنثور” تفسير كې، تر پورتني آيت لاندې له ابن عباس څخه روايت كړى: رسول الله د مودت آيت په هکله وويل:((كه زما حق ادا كوئ؛ نو زما له اهلبيتو سره مينه ولرئ….))

ج: زمخشري په”كشاف” تفسير كې، فخر رازي او قرطبى پخپلو تفسيرونو كې روايت کړى:

[پر آل محمد” عاشق مړ به شهيد له نړۍ تللى وي.

خبر وسئ! پر آل محمد عاشق مړ به له توبې سره له نړۍ تللى وي.

خبر وسئ! پرآل محمد عاشق مړ به له پوره ايمان سره له نړۍ تللى وي.

خبر وسئ! پر آل محمد عاشق مړ باندې به د مرګ پرښته د جنت زېری كوي او بيا پرې د “نكر او منكر” پرښته هم د جنت زېری كوي.

خبر وسئ! پر آل محمد عاشق مړ به د ناوې غوندې په درناوي، جنت ته بیول كېږي.

خبر وسئ! پر آل محمد عاشق مړ ته به په قبر كې د جنت پر لور دوه ورونه پرانستل کېږي.

خبر وسئ! پر آل محمد عاشق د مړي قبر به د پرښتو زيارت وي.

خبر وسئ! پر آل محمد عاشق مړ پر سنت او جماعت له نړۍ تللى وي.

خبر وسئ! څوك چې له آل محمد سره په كينه او دښمنۍکې له نړۍ ولاړ شي، د قيامت پر ورځ به يې پر تندي ليكلي وي: د الله تعالی له رحمته نهيلی.

خبر وسئ! څوك چې له آل محمد سره په كينه او دښمنۍ کې له نړۍ تللى وي، كافر به مړ شوى وي.

خبر وسئ څوك چې له آل محمد سره په كينه او دښمنۍ کې مړ شي، د جنت بوی به پرې و نه لګي.]

امام فخر رازي د آل محمد په هکله وايي:

((“آل محمد” هغوى دي، چې له رسول الله سره يې اړيكې ټينګې وي او په دې كې شك نشته، چې فاطمه بي بي، علي (ک)، امام حسن او امام حسين تر ټولو زيات، له رسول الله سره ټينګ پيوند لري. له بېلابېلو احاديثو په استناد سره ويلى شم، چې دا خبره د كاڼي كرښه ده؛ نو پکار ده هغوى ته “آل محمد” ووايو.))

بيا امام فخر رازي د خپلې خبرې د لا پخلي لپاره لاندې روايت له كشاف تفسيره رانقل كړى دى:

دا آيت چې نازل شو؛ نو خلكو رسول الله ته وويل: ستا خپلوان څوك دي، چې مينه يې راباندې واجب شوې ده. رسول الله وويل: ((علي، فاطمه، حسن او حسين[24])).

يوولسم آيت:

((فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَأَبْنَاءكُمْ وَنِسَاءنَا وَنِسَاءكُمْ وَأَنفُسَنَا وأَنفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَةُ اللّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ[25]= هغوى (د نجران نصاراوو) ته ووايه: راشئ موږ به خپل زامن راوغواړو او تاسې خپل، موږ به خپلې ښځې او تاسې خپلې، موږ به خپل نفسونه او تاسې خپل راوغواړئ، هله به مباهله وكړو او پر دروغجنو باندې به د الله تعالی لعنت ووايو.))

د آيت توضيح:

اهلسنت او شيعه عالمان يوه خوله دي، چې دې آيت ته د “مباهلې” آيت ويل كېږي، چې د رسول الله د اهلبيتو په هکله نازل شوى دی.

په پورتني آيت كې له “ابناء نا” مراد امام حسن او امام حسين، له “نساء نا” مراد حضرت فاطمه الزهرا او له “انفسنا” مراد حضرت علي بن ابيطالب دى.

د مباهلې پېښه:

حضرت محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) چې د نجران نصارا اسلام ته راوبلل، ستر عالمان يې له لارويانو سره مدينې ته ورغلل او له رسول الله سره په مناظره شول. سره له دې چې رسول الله ورته پیاوړ او پاخه دلايل راوړل؛ خو هغوى بيا هم پر خپلو ګروهو ټينګار كاوه. همدا ول چې رسول الله، د الله تعالی د حكم له مخې مباهلې (يو بل ته ښېرو ) ته راوبلل، چې خبره سپينه شي او د حق پلويان معلوم شي. نصاراو ورسره ومنله او مباهلې ته يې سبا ورځ وټاكله. د مباهلې وخت راورسېد، د نصاراوو عالمان او د خلكو ټولي، چې له مدينې بهر د رسول الله د راتلو په تمه وب، چې رسول الله به هم د هغوى غوندې د خلكو غټه ډله راولي. ډېر وخت تېر نه و، چې مقابل لوري هېښنده پېښه وليده، چې رسول الله يواځې څلور تنه له ځان سره را روان كړي دي؛ يو ماشوم يې په غېږ كې، بل يې له ګوتې نيولى او يو سړى او يوه ښځه ورپسې راروان دي. د نصاراو ستر عالم وويل: وګورئ چې محمد څومره په ډاډ او پیاوړي ايمان، له خپلې كورنۍ سره را روان دى. پر الله تعالی قسم! كه پردې خبره يې پوره ايمان نه درلود؛ نو دا كسان يې له ځان سره نه راوستل. خلكو! زه يې چې د مخ رڼا ته ګورم؛ نو كه له خدايه وغواړي، چې غرونه وخوروي،الله تعالی به دا كار ورته وكړي، زما واورئ او له مباهلې ورسره تېر شئ؛ ګنې عذاب به مو هلاك كړي. د نصاراوو عالم رسول الله ته پېغام ولېږه، چې موږ مباهله نکوو؛ بلكې جوړه به سره وكړو. رسول الله هم ورسره ومنله او د معتبرو روايتونو له مخې، “سوله ليك” حضرت علي (ك) وليكه.

د پورتني آيت د تفسير په هکله روايتونو ته پام وكړئ:

الف: ابي نعيم په “حلية الاولياء” كې راوړي:

د (فقل تعالوا ندع ابناءنا و ابناءكم) آيت چې نازل شو، رسول الله حضرت علي، فاطمه بي بي، امام حسن او امام حسين راوغوښتل و یې ویل: ((پالونکيه! دوى زما اهلبيت دي. ))

همداسې په حلية الاولياء كې له جابر څخه رانقل شوي دي.

ب: جابر وويل: دا آيت د هغوى (رسول الله، حضرت علي، فاطمه بي بي، امام حسن او امام حسين) په هکله نازل شوى دى. جابر وويل:”انفسنا”؛ يعنې رسول الله او حضرت علي، “ابناءنا”؛ يعنې امام حسن او امام حسين او “نساءنا”؛ يعنې حضرت فاطمه بي بي.[26]

دولسم آيت:

((إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا[27]= هغوى چې ايمان راوړ او نېك عمل يې وكړ، لوى الله تعالی به د هغوى مينه د ټولو په زړونوكې واچوي.))

د پورتني آيت په هکله لاندې روايتونو ته پام وكړئ:

الف: له حضرت ابن عباس څخه روايت شوى، چې د ” سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا ” آيت په هکله يې وويل: يعنې(الله تعالی به د هغوى مينه د مومنينو په زړه كې واچوي). دا آيت د حضرت علي په هکله نازل شوى دى.

ب: ثعلبي پخپل تفسير كې له براء بن عازب نه روايت کړى دى:”رسول الله حضرت علي ته وويل: ((علي! ووايه: خدايه ما ته له خپل ځان سره ژمنه وکړه او د مومنانو په زړه كې راته مينه پیدا كړې. همدا وخت و، چې د “ان الذين امنوا…” آيت نازل شو، و یې ویل: دا آيت د علي په هکله نازل شوى دى.

ج: حافظ حسكاني په “شواهد التنزيل” كې تر پورتني آيت لاندې له ابن حنفيه رانقلوي او وايي چې”له اميرالمومنين څخه مې د “سيجعل لهم الرحمن ودا ” د آيت په هکله پوښتنه وكړه؛ نو و یې ویل؛ الله تعالی وايي: داسې مومن او مومنه به پیدا نه كړې، چې په زړه كې يې د حضرت علي مينه نه وي[28].

ديارلسم آيت:

((يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً ذَلِكَ خَيْرٌ لَّكُمْ وَأَطْهَرُ فَإِن لَّمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ[29]= مومنانو! له رسول الله سره تر نجوا مخكې صدقه وركړئ، دا به تاسې ته ډېره غوره وي او كه وسه مو نه وه؛ نو الله تعالی غفور او رحيم دى.))

پر رواياتو تر رڼا اچولو مخكې مو پام د مرحوم طبري دې مطلب ته را اړوم، چې په “مجمع البيان” او هم نورو مشهورو مفسرينو پخپلو كتابونو كې ددې آيت د شان نزول په هکله راوړى دى.

“ماړه او شتمن به رسول الله ته ورتلل، نجوى یې كوله (دې كار به د رسول الله رزښتمن وخت نيوه او پردې سربېره به د مستضعفينو د خواشينۍ لاملېده) الله تعالی دا او ورپسې آيت نازل كړ، يې امر وكړ، چې تر نجوى كولو مخكې بېوزليو ته صدقه وركړئ. شتمنو چې دا خبره واورېده؛ نو له رسول الله سره يې له نجوى كولو ډډه وكړه، چې دا آيت راغی (چې هغوى يې د کنجوسۍ له لامله ورټل او تخفيف ورته قايل شو) او د نجوى كولو اجازه ټولو ته وركړل شوه.

خو هغه روايتونه، چې عالمانو نقل كړي، دا خبره په ګوته كوي، چې يواځېنى تن چې د نجوى پر آيت يې عمل وكړ، اميرالمومنين حضرت علي و، چې په دې ازمېينې كې سرلوړی شو.

لاندې روايتونو ته ځير شئ:

الف: حضرت علي وايي: په قرآن كې يو آيت دى، چې نه پرې چا تر ما مخكې او نه روسته عمل كړی؛ ما يو دينار درلود، مات مې كړ(لس درهمه شو) او كله به مې چې له رسول الله سره نجوى كوله، يو درهم به مې صدقه وركاوه.

ب: له حضرت ابن عباس څخه روايت دى، چې د “يا ايها الذين امنوا اذا ناجيتم الرسول فقدموا…”آيت په هکله يې وويل: الله تعالی له رسول الله سره نجوى حرامه كړه (مګر داچې څوك له هغې مخكې صدقه وركړي) او اصحابو کنجوسي وكړه او تر نجوى مخكې له صدقې وركولو يې ډډه وكړه او (يواځې) حضرت علي صدقه وركړه او دا كار بې له حضرت علي بل مسلمان و نه كړ.[30]

څوارلسم آيت:

((إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُوْلَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ[31]= هغوى چې ا يمان راوړى او نېك عملونه كوي؛ نو (د الله تعالی) تر ټولو غوره مخلوقات دي.))

الف: حافظ حسكاني په شواهد التنزيل كې روايت راوړى:

” له حضرت ابن عباس څخه روايت دى، چې و يې ويل: د “ان الذين امنوا و عملوالصالحات اولئك هم خير البريه” ايت چې نازل شو، رسول الله حضرت علي ته وويل: له دې آيته مراد ته او ستا لارويان دي، چې د قيامت پر ورځ به د محشر ډګر ته راشئ، حال دا، تاسې به له الله تعالی او الله تعالی به له تاسې خوښ وي او ستا دښمنان به خپه د محشر ډګر ته راشي، چې سرونه به يې پر زنځيرونو جيګ نيول شوي وي.

ب: خوارزمي په مناقب كې روايت كړى:

له حضرت جابر بن عبدالله انصاري روايت دى: له رسول الله سره ناست وم، چې حضرت علي زموږ لوري ته را روان و؛ رسول الله وويل: ((رور مې ستاسې خوا ته در روان دى.)) بيا يې لاس كعبې ته ونيو او پخپل لاس يې د كعبې دېوال وواهه، و یې ویل:((قسم پر هغه چې ژوند او مرګ يې په لاس كې دى، هغه او پلويان به يې د قيامت پر ورځ بریمن وي، بيا يې وويل: پر الله تعالی قسم، هغه تر تاسې ټولو مخكې ايمان راوړ، له الله تعالی سره پر كړې ژمنه او د الله تعالی د امر په منلو كې تر تاسې ټولو غوره دى، له خلكو سره پر عدالت چلن او د بيت المال په مساوي وېش كې په تاسې كې تر ټولو غوره دى او له الله تعالی سره د هغه شان او منزلت تر تاسې ټولو زيات دى.))

حضرت جابر وايي: همداوخت و، چې الله تعالی (د رسول الله د خبرو د تصديق لپاره) دا آيت نازل كړ. تر هغې روسته به چې حضرت علي په اصحابو كې راروان و؛ نو اصحابو به ويل: تر ټولو غوره مخلوق راغى.

ج: سيوطي په الدارلمنثور تفسير كې روايت راوړى: حضرت علي وايي: رسول الله راته وويل: ((آيا د الله تعالی دا خبره، چې وايي: ((ان الذين امنوا و عملو الصالحات اولئك هم خير البريه)) آيت دې اورېدلی؟؛ هغوى ته او ستا لارويان دي. زما او ستاسې ژمنه به د “حوض كوثر” تر غاړې وي. هغه ورځ به زه د خپل امت حساب ته راشم، حال دا، تاسې به سپين مخي او پېژندل شوي ياست.[32]))

پينځلسم آيت:

((أَفَمَن كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِّنْهُ وَمِن قَبْلِهِ[33]=))

الف: سيوطي په “جمع الجوامع” او الدرالمنثور كې روايت کړى دى:

حضرت عباد بن عبدالله اسدي وايي: له حضرت علي مې وارېدل، چې و یې ويل: په قريشو كې به داسې (مشهور) سړى نه وي، چې په هکله به يې په قرآن شريف كې يو يا دوه آيتونه نه وي نازل شوي. دا مهال يو سړي غږ كړ: اميرالمومنينه! ستا په هکله كوم آيت نازل شوى دى؟ حضرت علي غوسه شو، و یې ویل: كه د خلكو په مخ كې دې نه وم پوښتلاى، ځواب به مې نه واى دركړى. بيا يې وويل:آيا د هود سورت دې نه دى لوستى؟ بيا يې د “افمن كان على بينه من ربه و. ..” آيت ولوست او و يې ويل:((رسول الله الهي بينه درلوده او زه يې شاهد وم.))

ب: نورو مفسرانو لاندې روايت راخستی دى:

له حضرت انس بن مالك څخه ددې آيت د تفسير په هکله روايت دى:((له “افمن كان على بينه من ربه” نه مطلب رسول الله دى او له “يتلوه شاهد منه” نه مطلب حضرت علي دى؛ پر الله تعالی قسم، چې حضرت علي د رسول الله ژبه وه.))

ج: په برهان تفسير کې په 2ټوك، 213مخ كي د امام باقر د خولې وينا ده: ((په دې آيت كي له “شاهد” نه مطلب حضرت علي دى او ورپسې یې په يو بل پسې ځايناستي يې دي.[34]))

شپاړسم آيت

((وَالَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَالشُّهَدَاء عِندَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَنُورُهُمْ..[35]=هغوى چې پر الله تعالی او د هغه پر رسولانو ايمان راوړى دى، په حقيقت كې د نړۍ رښتيني دي او هغوى دالله تعالی پر نزد د شهيدانو اجر لري او د خپلو كړو او د ايمان د ړنا ثواب به واخلي.))

الف: له حضرت ابن عباس څخه روايت دى، چې د “الذين امنوا بالله و رسوله اولئك هم الصديقون” آيت په هکله يې وويل: ((ددې امت “صديق” علي بن ابيطالب دى؛ هغه تر ټولو ستر رښتين او د حق او باطل بېلونكى دى.))

ب: عبدالرحمن بن ابي ليلي له خپل پلاره روايت كوي، چې رسول الله وويل: ((صديقون درې تنه دي: حبيب نجار د آل ياسين مومن، حزبيل د آل فرعون مومن او علي بن ابيطالب، چې تر ټولو غوره دى.))

ج: له حضرت عباد بن عبدالله روايت دى، چې له حضرت علي مې داسې واورېدل: ((زه صديق اكبر يم او دا خبره به تر ما روسته بې له درغجنه بل څوك ونكړي او په رښتيا، ما اوه كاله تر ټولو مخكې لمونځ وكړ.))

د: نورو عالمانو؛ لكه حافظ ابي نعيم، ثعلبي، سيوطي او حافظ بن عساكر د “الصادقين” کلمې په هکله چې د التوبه سورت په 119 آيت (اتقوالله و كونو مع الصادقين) كې راغلى، له حضرت ابن عباس څخه روايت كړى:((دا آيت يواځې د حضرت علي د مرتبې په هکله راغلی دى.[36]))

اوولسم آيت:

((وَإِن يُرِيدُواْ أَن يَخْدَعُوكَ فَإِنَّ حَسْبَكَ اللّهُ هُوَ الَّذِيَ أَيَّدَكَ بِنَصْرِهِ وَبِالْمُؤْمِنِينَ[37]))

((يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَسْبُكَ اللّهُ وَمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ[38]))

ځينې مفسران ددې دوو آيتونو په هکله، په تېره، د 64 آيت په هکله وايي: دا آيت هغه وخت نازل شو، چې يهودو او د بني قريظه ټبرونو په چل او ټګيو، رسول الله ته وويل: موږ حاضر يو، تاته تسليم شو او ستا ملاتړي شو، چې دا آيت نازل شو او رسول الله يې خبر كړ، چې ډاډ پرې مه كوه، چې ستا ملاتړي يواځې الله تعالی او مومنان دي.[39]

عالمان د رواياتو په رڼاكې وايي: په دې آيت كې له “مومنين” نه مطلب حضرت علي بن ابيطالب دى. كه څه، نور مومنين هم ددې آيت مصداق دي؛ خو آریز مصداق يې حضرت علي بن ابيطالب دى، چې په بېلابېلو سختيو كې د رسول الله ملاتړى او ملګرى و.

لاندې روايتونو ته پام وكړئ:

د حضرت ابوهريره د خولې وينا ده، چې رسول الله وويل:((د معراج پر شپه مې وليدل، چې پر عرش يې ليكلي وو: بې له ما بل خدای نشته، شريك نلرم، محمد مې بنده او استازى دى، چې پر علي د هغه ملاتړ كوم))، چې د (هوالذى ايدك بنصره و بالمومنين) آيت اشاره هم همدې چار ته ده. ))

ب: حافظ حسكاني په شواهد التنزيل كې راخستي: د (يا ايها النبى حسبك الله و من تبعك من المومنين ) آيت د حضرت علي په هکله نازل شوى، چې تل د رسول الله ملاتړى او ملګرى و.[40]

اتلسم آيت:

((وَلَوْ نَشَاء لَأَرَيْنَاكَهُمْ فَلَعَرَفْتَهُم بِسِيمَاهُمْ وَلَتَعْرِفَنَّهُمْ فِي لَحْنِ الْقَوْلِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ أَعْمَالَكُمْ))[41]

د آيت توضيح:

په دې ايت كې الله تعالی حضرت محمد(صلی الله علیه وآله وسلم) ته د منافقينو او كينه كښو د پيژندو لار ښيي؛ هغوى څنګه له خبرو پېژندل کېدل؟روايات په دې باب وايي: منافقينو له حضرت علي سره په زړه كې كينه درلوده، چې د رسول الله په ژوند يې نه ښكاره کوله؛ نو همدا وو چې كله به يې په احتياط په حضرت علي پسې بدې ردې ويلې؛ خو ددې آيت په نازلېدو، الله تعالی د هغوى ناپاكه څېرې ټولو ته وروښوولې. په دې باب لاندې روايتونو ته پام وكړئ:

الف: له حضرت ابي سعيد خدري روايت دى چې: د “ولتعرفهم فى لحن القول” په هکله يې وويل: ((يعنې له حضرت علي سره د كينې له لامله.))

ب:لاندې روايت ډېرى مفسرينو ددې آيت تفسير ته د رسول الله له ځانګړو اصحابو؛ لكه ابي سعيد څخه رانقل كړى دى.

((موږ به د رسول الله پرمهال، منافقان له حضرت علي سره د كينې او دښمنۍ پېژندل.))[42]

نولسم آيت:

((إِن تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا وَإِن تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلَائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ[43]= كه د هغه (رسول الله) ځورولو ته مو ملاتړلې وي؛ نو په رښتيا، الله تعالی د هغه ساتونكى او مل دى او حضرت جبرائيل امين او صالح مومنين یې ملاتړي دي.))

كه څه، د “صالح المومنين” کلمه پراخه مانا لري او ټول صالح مومنان رانغاړي؛ خو څه چې د روايتونو په رڼا كې څرګندېږي دادي، چې په پورتني آيت كې، له “صالح المومنين” نه مراد حضرت علي بن ابيطالب دى.

په دې باب لاندې رواياتو ته پام وكړئ:

الف: له حضرت اسماء بنت عميس نه روايت دى:((وا مې ورېدل، چې رسول الله د”فان تظاهرا عليه فان الله ” آيت ولوست و یې ویل:” صالح المومنين” ” علي بن ابيطالب” دى.))

له سدى روايت دى، چې حضرت ابن عباس د”صالح المومنين” په هکله وويل:” صالح المومنين”، “حضرت علي بن ابيطالب” دى.[44]

شلم آيت:

((وَقِفُوهُمْ إِنَّهُم مَّسْئُولُونَ=(د قيامت پر ورځ به الله تعالی پرښتو ته فرمان وركړي) هغوى (بې لارې) ودروئ، چې د خپلو كړو وړو په اړه مسئول دي. (او بايد وپوښتل شي )[45]))

په “صافات” سورت كې الله تعالی د قيامت په هکله او له هغه عذابه چې بې لاريو او مشركينو ته چمتو شوى، خبر وركوي چې يو يې هم پورتنی ايت دى، چې وايي: هغوى ودروئ، چې د خپلو كړنو وړو په اړه پازوال دي، باید وپوښتل شي او ځواب وركړي.

مفسرينو په دې باب، چې د څه په هکله پوښتل كېږي، بېلابېل ځوابونه وركړي دي؛ ځينې وايي: د توحيد په هکله پوښتل كېږي. ځيني وايي: د راوړيو بدعتونو په هکله او ځينو څه نور نظرونه وركړي، چې البته دا تفسير ددې آيت د مفهوم د پراخوالي له لامله، د آيت له مفهوم سره ټکر نه لري.

له شيعه او اهلسنتو چې كوم روايات رانقل شوي، وايي: پر هغه ورځ به له مجرمانو، د حضرت علي د ولايت په هکله پوښتنه كېږي.

په دې باب لاندې روايتونو ته پام وكړئ:

الف: له حضرت ابي سعيد خدري روايت دى، چې رسول الله د “وقفوهم و هم مسئولون” په هکله وويل:((د علي بن ابيطالب د ولايت په هکله به پوښتنه كېږي.))

ب:”ابوالاحواض” له ابي اسحاق نه روايت كړى، چې د “وقفوهم انهم مسئولون” آيت د تفسير په هکله يې وويل: يعنې د حضرت علي بن ابيطالب د ولايت پوښتنه به كېږي.

په رښتيا، څوك به له پُل صراطه تېر نشي؛ خو داچې د حضرت علي بن ابيطالب د ولايت (برائت) ورسره وي.

ج: حضرت ابن عباس د (وقفوهم انهم مسئولون) آيت د تفسير په هکله وپوښتل شو، و يې ويل: (یعنې) د حضرت علي بن ابيطالب د ولايت پوښتنه به كېږي[46].

يوويشتم آيت:

((وَكَفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ الْقِتَالَ[47]))

څومره چې كافرانو له مسلمانانو سره كينه درلوده، الله تعالی هغوى نهيلي وګرځول، بې له دې چې كوم خير او غنيمت ور پر برخه كړي. الله تعالی په دې ډګر كې مومنان له جګړې مړه خوا كړل (د هغوى مرسته يې وكړه او بريا يې پر برخه شوه) او الله تعالی قوي او ناماتى دى.

په دې آيت كې (د خندق) غزا کيسه ويل شوې ده.

هغه جګړه چې بې نښتې، مسلمانانو وګټله. په دې جګړه كې د الله تعالی د مرستې په هکله راغلي، چې يوخوا سوړ توپان راغى او بلخوا د الله تعالی د غيبي مرستو د دبدبې وېره، د مشركينو په زړونو كې ولوېده او حضرت علي هم د هغوى پهلوان؛”عمرو بن عبدو” وواژه، چې د مشركينو د لښكر جنګي مورال او روحيه ټيټه شوه او د حضرت علي ددې كار ارزښت دومره و، چې رسول الله په دې باب وويل:((د حضرت علي دا ګوزار تر قيامته د مسلمانانو تر عبادتونو غوره دى.))[48]

ددې آيت د تفسير په هکله لاندې روايتونو ته پام وكړئ.

الف: له حضرت عبدالله بن مسعود نه روايت دى، چې د “و كفى الله المومنين القتال” آيت په هکله يې وويل: د حضرت علي په هکله نازل شوى دى.

ب: له حضرت عبدالله بن مسعود نه روايت دى: حضرت علي، چې عمروبن عبدو وواژه، الله تعالی د “و كفى الله المومنين القتال” آيت د حضرت علي په هکله نازل كړ[49].

دوويشتم آيت:

((مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيَانِ بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَّا يَبْغِيَانِ فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ يَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَالْمَرْجَانُ[50]= هغه (الله تعالی) دوه سيندونه سره يوځاى كړل، ترمنځ يې واټن دی؛ نو اى انسانانو او پيريانو! د الله تعالی كوم نعمت به دروغجن بولئ! او له هغوى دوو يې” لولو” او” مرجان” پیدا كړل.))

څوك چې ددې آيت ظاهر ته ګوري؛ كومه مانا يې چې ذهن ته راځي؛ همغه ظاهري مانا به وي، چې سمندرونه به وي، چې د ځمكې دوه پر درېیمه برخه يې نيولې؛ خو بايد پوه شو چې له دې آيته بل مراد هم دى او هغه د علم دوه سمندرونه؛ يعنې “حضرت فاطمه بي بي” او حضرت “علي ” دي، چې دوه ګرانبيه ګوهرونه؛ یعنې “امام حسن” او “امام حسين” ترې زيږېدلې دي.

د لا نورې رڼا لپاره لاندې روايتونو ته پام وكړئ:

الف:له حضرت ابن عباس څخه روايت دى: له ” مرج البحرين يلتقيان” نه مراد “حضرت علي” او “حضرت فاطمه بي بي” دي او له “بينهما برزخ لا يبغيان” نه مطلب ” رسول الله ” دى او له “يخرج منهم لولو و المرجان” نه مطلب “امام حسن” او “امام حسين” دي.[51]

درويشتم آيت:

((مَن جَاء بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِّنْهَا وَهُم مِّن فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ آمِنُونَ وَمَن جَاء بِالسَّيِّئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ[52] = هغوى چې ښه كارونه كوي، ورته غوره ثواب وركول كېږي او د هغه ورځې له وحشته به په امان كې وي او هغوى چې بدكارونه كوي؛ په اور كې به اچول كېږي؛ آيا بې له خپلو كړنو به هم جزا ولري؟ ))

په دې آيت كې دوه آریز مطلبونه؛ يعنې “حسنة” او ” سية” بيان شوي، چې د انسان په توکیز او مانیز ژوند كې نه هېرېدونكې اغېزې لري. د “حسنة” او” سية” د مانا په هکله بايد وويل شي، چې په دې آيت او نورو آيتونو كې پراخ مفهوم لري؛ يعنې “حسنة” ټول ښه كړه دي، چې په سر كې يې پر الله تعالی، رسول الله او د اهلبيتو پر ولايت ايمان لرل دي. “سية” د “حسنة” پرخلاف كړه دي؛ يعني ټول هغه بد كړه، چې انسانان، د الله تعالی، رسول الله او د هغوى د اولياو په نزد ګناهكاروي؛ خو كوم روايتونه چې له اهلبيتو او علماوو نقل شوي، وايي: ((په دې آيت كې له “حسنة” مطلب د” علي بن ابيطالب” ولايت او “سية” د هغه د ولايت نه منل دي.))

لاندې روايتونه ددې خبرې پخلى كوي.

الف: له ابوعبدالله جدلي روايت دى، چې و یې ويل: حضرت علي راته وويل: آيا نه غواړې له داسې کړنې دې خبر كړم، چې په كولو به يې، الله تعالی تا جنت ته بوزي او له هغه بدې کړنې دې هم خبر كړم، چې چا وكړه، الله تعالی به يې پړمخ په اور كې واچوي او هېڅ د خير کړنه به ترې نه مني؟ و مې ویل: ولې نه غواړم. بيا حضرت علي راته د “من حاد بالامام حسنه فله خير مناه” آيت ولوست، و یې ويل:”حسنة” له اهلبيتو سره مينه ده او”سية” له هغوى سره دښمني ده.

په ځينو نورو روايتونو كې راغلي چې حضرت علي وويل:

ب: “حسنة” د اهل بيتو ولايت او دوستي ده او “سية” د اهلبيتو له ولايته انكار او ورسره دښمني ده.))[53]

څلرويشتم آيت:

((فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِكَ فَإِنَّا مِنْهُم مُّنتَقِمُونَ[54]=چې كله مو (ته) ترې واخستې؛ نو هغوى ته به هرومرو جزا وركړو (غچ به ترې واخلو)))

په دې آيت كې، الله تعالی د ظالمو كفارو په هکله، رسول الله ته ډاډ او تسلي وركړې، چې د اسلام له راتلونكي بېغمه وسه او چرت مه خرابوه چې كفار به زيان ور ورسوي؛ كه هغوى خپله لار ونيوه او لاس يې له خپلو ناسمو چارو وانخست، ډاډمن وسه چې موږ به هرومرو غچ ترې واخلو او پردې خبره څوك پرده نشي اچولاى، چې الله تعالی له ظالمانو، كفارو او له نفاق اچونكيو، په بېلابېلو ډولونو غچ اخستی دى؛ دداسې غچ بېلګه هغه ده، چې په حضرت علي يې واخست.

عالمانو بېلابېل روايتونه نقل كړي، چې وايي: له دې آيته مراد، حضرت علي دى؛ يعنې حضرت علي له كفارو، د ټولو هغو كړاونو غچ واخست، چې د رسول الله په حق كې يې كړي ول او ټول (مسلمانان او نامسلمانان) پردې خبره منښته كوي، چې حضرت علي، څه د رسول الله پر ژوندانه او څه د هغه تر ژوندون روسته، د كفر ملا ماته كړه او د منافقينو د زړه كاسه يې له خاورو ايرو ډكه كړه.

په دې باب لاندې روايتونو ته پام وكړئ:

الف: له حضرت جابر بن عبدالله انصاري روايت دى: د “فاما تذهبن لك فانا منهم ” آيت چې نازل شو؛ نو حضرت محمد(صلی الله علیه وآله وسلم) ددې آيت د شان نزول په هکله وويل: ((په حضرت علي به الهي غچ اخستل كېږي.))

ب: له حذيفه بن عيان څخه روايت دى، چې ددې آيت د تفسير په هکله يې ووېل: يعنې الله تعالی ويلي، چې په حضرت علي به غچ واخلو.

ج: له حضرت جابر بن عبدالله روايت دى، چې رسول الله د “فانذهبن كانا منهم مسقون” آيت په هکله وويل: ((دا آيت د علي په هکله نازل شوى او په رښتيا، هغه به تر ما روسته، له ناكثينو او قاسطينو غچ اخلي.))[55]

پينځويشتم آيت:

((وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ وَاللّهُ رَؤُوفٌ بِالْعِبَادِ[56]= ځينې (مومن سرښندويه) خلك، ځان د الله تعالی د رضا لپاره خرڅوي.))

د رسول الله هجرت، د اسلام تاريخ له مهمو او نه هېرېدونكيو چارو ځنې دى، چې تاريخ ليكوونكيو یې په اړه ليكنې كړي او پکې يې د رسول الله د يارانو پتمني او صبر ستايلى دى.

د هجرت له كيسو ځنې يوه هم د “ليلة الميت” کيسه ده:

د هجرت پر لومړۍ شپه، حضرت علي د رسول الله پر وړانديز، د رسول الله په بستره كې سملاست او د كفارو بريد ته پر تمه شو (چې د رسول الله د وژلو اراده يې كړې وه). كفارو چې همغه شپه د رسول الله كور کلابند كړ او پر خونه يې بريد وكړ؛ حضرت علي له خپل ځايه راپاڅېد او جګړې ته چمتو شو. كفارو چې حضرت علي وليد؛ نو نهيلي د رسول الله له كوره راووتلل او دا نخچه يې د رسول الله د وژلو لپاره پوچه وخته او رسول الله روغ رمټ مدينې ته ورسېد.

په دې باب لاندې روايتونو ته پام وكړئ:

الف: له علي بن حسين نه د “و من الناس من يشرى نفسه” د آيت په هکله پوښتنه وشوه، و یې ويل: د حضرت علي په هکله نازل شوى او دا هغه وخت و، چې حضرت علي د”ليلة الميت” پر شپه، د رسول الله په بستره كې سملاست.

ب: سدى له حضرت ابن عباس څخه روايت كوي: د “و من الناس من يشرى نفسه…” آيت د حضرت علي په هکله هغه مهال نازل شو، چې رسول الله د مشركينو له شره، د “ثور” سمڅې پر لور ووت او حضرت علي، د رسول الله په بستره كې سملاست.

په مجمع البيان كې جلا جلا راويانو، ددې آيت د تفسير په هکله روايتونه رانقل كړي، چې بېلګه يې لاندې روايتونه دي:

ج: [حضرت علي چې کله د رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم)] په بستره كې سملاست، حضرت جبرائيل يې سر ته او ميكائيل يې پښو ته ودرېدل او نارې يې كړې:

((مبارك دې شه! مبارك دې شه! د ابوطالب زويه! ستا په څېر به بل څوك پیدا نشي.))[57]

حضرت علي په “والعصر” سورت كې:

له حضرت ابن عباس څخه روايت دى: له “والعصر ان الانسان لفى خسر” نه مطلب “ابوجهل”دى او له ” الا الذين آمنو و علمو الصالحات و تواصو بالحق و تواصو بالصبر” نه مطلب “حضرت علي” دى.[58]

د الهي علم زېرمه

((وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ كَفَى بِاللّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ[59]))

له حضرت عبدالله بن سلام نه د “و من عنده علم الكتاب” د تفسير په هکله روايت شوى: له رسول الله څخه مې ددې آيت په هکله پوښتنه وكړه، و يې ويل: ((په رښتيا، هغه حضرت علي بن ابيطالب دى.))[60]

څوک صادقين دي؟

((يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَكُونُواْ مَعَ الصَّادِقِينَ[61]))

له حضرت ابن عباس نه د((يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَكُونُواْ مَعَ الصَّادِقِينَ)) آيت په هکله روايت دى: (يعنې) حضرت علي او اصحاب يې صادقين دي.[62]

د توبې، ايمان، نېكچارۍ او لارښوونې پايله

((وَإِنِّي لَغَفَّارٌ لِّمَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا ثُمَّ اهْتَدَى[63]))

له حضرت علي د((وَإِنِّي لَغَفَّارٌ لِّمَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا ثُمَّ اهْتَدَى)) په هکله روايت دى: يعنې څوك چې زموږ ولايت ته مخه كړي.[64]

پر قيامت ايمان د علي او اهل بيتو له ولايت منلو سره تړاو لري

((وَإِنَّ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ عَنِ الصِّرَاطِ لَنَاكِبُونَ[65]))

له حضرت علي بن ابيطالب څخه د پورتني آيت په هکله روايت دى: ((يعنې زموږ ولايت (په پورتني آيت كې له صراط نه مراد د اهلبيتو ولايت دى ).[66] ))

ستره ګناه

((وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِينًا[67]))

له مقاتل بن سليمان څڅه د پورتني آيت په هکله روايت دى: دا آيت د حضرت علي بن ابيطالب په هکله نازل شوى او د نزول لامل يې دا و، چې ځينو منافقينو به حضرت علي ځوراوه او دروغجن يې ګاڼه.[68]

الله تعالی د رسول الله پر آل سلام وايي

((سَلَامٌ عَلَى إِلْ يَاسِينَ[69]))

له حضرت ابن عباس څخه د پورتني آيت په هکله روايت دى: له ” آل ياسين ” نه مراد ” آل محمد” دي[70].

د نبوت تصديقونكى

((وَالَّذِي جَاء بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ[71]))

له مجاهد څخه روايت دى، چې د پورتني آيت په هکله يې وويل: له (جاء بالصدق) نه مراد “رسول الله” دى او له (صدق به) نه مراد “حضرت علي ” دى(يعنې هغه چې په رښتيا راغى؛ رسول الله دى او چاچې تصديق كړ، حضرت علي دى)[72].

د الله تعالی د ګوند غړي

((لَا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءهُمْ أَوْ أَبْنَاءهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُوْلَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمَانَ وَأَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُوْلَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ[73]))

له حضرت علي (ک ) روايت دى: سلمان راته وويل: ابالحسنه! رسول الله ته به چې ورغلم؛ لاس به يې راته پر اوږه كېښود، تا ته به يې اشاره وكړه، ويل به يې: ((سلمانه! هغه سړى او ګوند يې بریمن دي.))[74]

په قيامت کې به خوار نشي

((يَوْمَ لَا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ يَسْعَى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ [75]))

په روايت كې راغلي، چې حضرت ابن عباس د “يوم لايخزى الله النبى والذين آمنوا معه) آيت ولوست، و يې ويل: مراد يې هغوى دي، چې پر رسول الله يې ايمان راوړ، چې هغوى علي او لارويان يې دي.[76]

د قيامت پر ورځ د حضرت علي د ولايت پوښتنه كېږي

((ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ[77]))

له امام جعفر بن محمد نه د پورتني آيت په هکله روايت شوى: د هغه نعمت په هکله چې د قيامت پر ورځ به يې پوښتنه كېږي، د حضرت علي ولايت دى.[78]

حضرت علي په روايتونو كې

٭حضرت زيد بن ارقم ويلي: ړومبى تن چې ايمان يې راوړ علي (ك) و.[79]

٭حضرت انس بن ارقم ويلي: رسول الله پر دوشنبه مبعوث شو او علي پر سه شنبه ايمان پرې راوړ.[80]

٭له حضرت انس بن مالك نه روايت دى: رسول الله وويل: ((پرښتو اووه كاله پر ما او علي درود ووايه (ځكه په دې كلنو كې) پر ځمكه، د الله تعالی پر وحدانيت، بې له ما او علي، بل چا شهادت ورنكړ.))[81]

رسول الله او علي له يو بله دي

٭ رسول الله حضرت علي ته وويل: ((علي! ته له ما او زه له تا يم.))[82]

د رسول الله او علي شجره يوه ده

٭ حضرت جابر بن عبدالله وايي: له رسول الله مې واورېدل، چې حضرت علي ته يې وويل: ((ټول خلك له جلا جلا ونو پیدا شوي؛ خو زه او ته له يوې ونې پیدا شوي يو.)) بيا رسول الله لاندې آيت ورته واويه: “يوه ځمكه د انګورو د بڼ لپاره، يوه ځمكه د غلې د كښت لپاره او يوه ځمكه د كجورو لپاره وي، چې ټول په يو شانته اوبو خړوبېږي (خو ځينې تر ځينو غوره دي)[83]

په نړۍ او اخرت كې د رسول الله بیرغچي

٭ له حضرت جابر بن سمره روايت دى، چې رسول الله ته وويل شول:

رسول الله!څوك به دې د قيامت پر ورځ بيرغچي وي؟ و یې ويل: ((علي بن ابيطالب! هغه چې په نړۍ كې هم زما بیرغچي دى.))[84]

له حضرت علي سره دوستي

٭ حضرت ابن عباس وويل، چې رسول الله وويل: ((له علي سره دوستي، ګناوې داسې رژوي؛ لكه اور چې خس سوځوي.))[85]

٭حضرت زيد بن ارقم وايي: د ځينو اصحابو د كورونو ورونه نبوي جومات ته پرانستېدل. يوه ورځ رسول الله حكم وكړ: بې د علي له وره، نور ټول ورونه وتړئ. ځينو په دې باب (ناسمې) خبرې وكړې. رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) پاڅېد او د الله تعالی تر ستاينې روسته يې وويل:((ما د علي له وره پرته د نورو ورونو د تړولو امر وركړ؛ نو په تاسو كې ځينو پکې خبرې راوايستې. پر الله تعالی قسم! پخپله خوښه مې نه كوم ور تړلى او نه خلاص كړى؛ ما ته امر شوى و او ما هم عملي وكړ.[86]))

رسول الله ته د علي مرتبه

٭له حضرت ابن عباس څخه روايت دى: رسول الله حضرت ام سلمې بي بي ته وويل: ((ام سلمې! په رښتيا، د علي غوښه زما له غوښې او وينه يې زما وينه ده او ماته داسې دى؛ لكه هارون چې موسى ته و؛ خو په دومره توپير، چې تر ما روسته بل پېغمبر نه راځي.))[87]

د حضرت علي ولايت

٭ حضرت “عمروذى مرا” له حضرت علي روايت كړى، چې رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) وويل: ((د چاچې زه ولي يم، علي يې هم ولي دى؛ خدايه! د علي د دوستانو دوست او د دښمنانو يې دښمن وسه.[88]))

له علي سره دوستي، جنت ته د ننوتو جواز دى

٭ حضرت ابن عباس وويل: رسول الله ته مې وويل:رسول الله! آيا له اوره د ژغورنې لپاره جواز شته؟ و یې ویل: هو! و مې ویل: څه دى؟ و یې ويل: ((له علي سره دوستي.[89]))

د قيامت پر ورځ د علي د دوستۍ پوښتنه كېږي

٭ حضرت ابوذر غفاري وويل: حضرت رسول الله وويل: ((د قيامت پر ورځ به د بنىادم قدمونه پورته نشي، تر څو د څلورو څيزونو پوښتنه ترې نه وي شوي؛ د علم په هکله، چې آيا عمل يې پرې كړى كه نه؟ د مال په هکله، چې له كومه يې راوړى او چېرې يې لګولى او له اهلبيتو سره د دوستۍ په هکله.)) وپوښتل شو: رسول الله! ستا اهلبيت څوك دي؟ رسول الله په خپل لاس حضرت علي ته اشاره وكړه.[90]

٭ حضرت ابن عباس وايي: رسول الله ته يې سور كړى چرګ راوړ، و يې ويل: ((پالونکيه! هغه سړى راولېږه، چې پر الله تعالی او رسول يې ګران دى)) (چې چرګ راسره په شريكه وخوري) حضرت علي راورسېد، رسول الله وويل:((خدايه ته يې مل شې. (او له حضرت علي سره يې يوځاى چرګ وخوړ)[91]

له رسول الله سره مينه د حضرت علي دوستي ده

٭ حضرت جابر وايي: موږ په جومات كې ناست وو، چې رسول الله د علي لاس په لاس كې نيولی و؛ راننوت، و يې ويل: ((آيا تاسې هغوى نه ياست چې ګومان كوئ، له ما سره مينه لرئ؟)) وويل شو: هو! د الله تعالی استازيه! (موږ درسره مينه لرو).رسول الله وويل: ((هغه به دروغ وايي، چې له ماسره مينه لري؛ خو له دې سړي (علي) سره به كينه او دښمني لري.[92]

مومنان یې دوستان او منافقين يې دښمنان دي

٭ زر بن جيش وايي: له حضرت علي مې واورېدل، چې و یې ويل: قسم پر هغه الله تعالی چې دانه يې راوټوكوله او مخلوقات يې وپنځول، چې د رسول الله ژمنه راسره وه، چې مومنان به مې دوستان او منافقان به مې دښمنان وي.[93]

٭ حضرت عبدالله بن اسعد بن زراره وايي، چې رسول الله وويل:((پر هغه شپه چې معراج ته ولاړم او د الله تعالی چوپړ ته ور ورسېدم، د علي په هکله يې راته درې مطلبونه وويل: د مسلمانانو ښاغلى، د پرهېزګارانو مشر او د عبادتګرو مشر دى، چې تندى يې له پاكۍ ځلېږي.[94]))

پر بندګانو د الله تعالی حجتونه

٭ حضرت انس وايي: رسول الله(صلی الله علیه وآله وسلم) وويل:((زه او علي پر بندګانو دالله تعالی حجتونه يو.[95]))

د پېغمبرانو ځانګړنې

٭ له ابوالحمراء روايت شوى، چې رسول الله وويل:((كه څوك غواړي، د حضرت آدم علم، د حضرت نوح پوهه، د حضرت ابراهيم حلم او د حضرت يحيى بن زكريا زهد او د موسى بن عمران مړانه وويني؛ نو علي ته دې وګوري. )) (دا ټولې ځانګړنې په حضرت علي كې راټولې شوې دي[96])

تر ټولو غوره انسان

له حذيفه بن يمان څخه روايت دى، چې رسول الله وويل: ((علي تر ټولو غوره انسان دى؛ چاچې دا خبره و نه منله، كافر دى.))[97]

د نېکمرغه لارويان هم نيک مرغه وي

٭ له حضرت علي روايت دى، چې رسول الله وويل:((علي! د قيامت پر ورځ به يوه ډله له قبرونو راووځي، رڼې جامې به يې پر تن وي او د رڼا پر اوښانو چې پر سرو ياقوتو پوښل شوې وي، سواره وي او پرښتې به يې د محشر ډګر ته راوړي.)) بيا حضرت علي وويل: تبارك الله! دا قوم به څومره پر الله تعالی ګران وي! رسول الله وويل:((علي! هغه ته او ستا لارويان دي چې زما لپاره له تاسره مينه لري او له ما سره د الله تعالی د خوښۍ لپاره مينه لري.[98]))

الله تعالی به حضرت علي مهمو دندو ته ټاكه

٭ زيد بن يثيع وايي، چې رسول الله، حضرت ابوبكر له برائت سورت سره (مکې ته) ولېږه (چې د مکې مشركينو ته يې ولولي) ورپسې یې حضرت علي ورولېږه(احضرت علي ترې سورت واخست)حضرت ابوبكر چې راستون شو، و يې ويل: د الله تعالی استازيه! زما په هکله درباندې وحې نازله شوې ده؟ رسول الله وويل:((نه؛ خو د الله تعالی له اړخ حکم راته وشو، چې زه پخپله او يا څوك چې له ما وي، دا آيت تبليغ كړي.))[99]

په علي پسې تلل واجب او مخ ته یې كتل عبادت دى

٭ حضرت ابوذر غفاري وايي: رسول الله وويل:((په تاسو كې (په دې امت كې) د حضرت علي سارى د كعبې غوندې دى، چې ورپسې تګ واجب او وركتل عبادت دى.[100]))

په لسو کې د حكمت نهه برخې علي ته وركړل شوي دي

٭ له علقمه روايت دى، چې عبدالله “ابن مسعود” وويل: له رسول الله سره وم، چې د حضرت علي په هکله ترې پوښتنه وشوه. رسول الله(صلی الله علیه وآله وسلم) وويل: ((حكمت په لسو برخو وويشل شو، چې نهه يې علي ته وركړل شوى او يوه برخه يې خلكو ته.[101]))

رسول الله د علم ښار او علي يې ور دى

٭ رسول الله وويل:((زه د علم ښار يم او علي يې ور دى؛ كه د چا علم په كار وي؛ نو د ښار له وره دې راننوځي.[102]))

حضرت علي د رسول الله وصي او پاتوړی دى

٭ ابي بريده له خپل پلاره روايت كوي، چې رسول الله وويل: ((هر پېغمبر يو وصي او وارث لري او زما وصي او وارث علي دى.))[103]

له حضرت علي او يارانو سره يې مينه د الله تعالی امر دى

٭ حضرت سليمان بن بريده له خپل پلاره روايت كړى، چې رسول الله راته وويل:((په رښتيا، الله تعالی امر راكړى، چې له څلورو تنو سره مينه و لرم.)) و مې ویل: دوى څوك دي؟ و یې ويل: ((علي، مقداد، سلمان او ابوذر.[104]))

علي له حق او حق له حضرت علي سره دى

٭ د حضرت ابوذر غفاري غلام ابوثابت وايي: له حضرت ام سلمې بي بي كره ولاړم، چې حضرت علي يې په ژړا كې يادوه، ويل يې: له رسول الله مې واورېدل چې و یې ويل: ((حضرت علي له حق او حق هم له علي سره دى. دوى دواړه له يو بله نه بېلېږي، څو د قيامت پر ورځ يې د حوض كوثر تر غاړې ووينم.))[105]

علي له قرآن او قرآن له علي سره دى

٭ له حضرت ام سلمې بي بي روايت دى، چې و یې ويل: له رسول الله نه مې واورېدل، چې و یې ويل:((علي له قرآن او قرآن له علي سره دى او دوى دواړه له يو بله نه بېليږي، څو د حوض كوثر ترغاړې ماته راشي.))[106]

له حضرت علي لاروي

٭ حضرت ابي ليلي غفاري وايي، چې له رسول الله مې واورېدل، چې و یې ويل: ((تر ما روسته به فتنې رامنځ ته شي؛ نو په داسې وخت كې په علي پسې ولاړ شئ. په رښتيا، هغه لومړى تن دى، چې د قيامت پر ورځ به ما ويني او له ما سره به روغبړ كوي. په اسمانو كې به زما ترڅنګ وي او هغه د حق او باطل جلا کوونکی دى.))[107]

حضرت علي د قرآن رښتینی ملاتړ دى

٭ حضرت ابي سعيد وايي، چې له رسول الله مې واورېدل، چې و یې ويل: ((په تاسې كې يو تن شته، چې د قرآن د باطني حكم له مخې به جنګيږي؛ لكه زه چې له مشركينو سره د قرآن د ظاهري حكم له مخې جنګېږم.)) حضرت ابوبكر وويل: رسول الله! آيا هغه زه يم؟ رسول الله وويل: ((نه! دا کس، هغه دى چې اوس څپلۍګنډي.)) حضرت ابوسعيد وويل: رسول الله دا خبره په داسې حال كې وكړه، چې رسول الله(صلی الله علیه وآله وسلم) خپلې څپلۍ حضرت علي ته د ګنډلو لپاره وركړې وې.[108]

له ناكثينو، قاسطينو او مارقينو سره جګړه

٭ حضرت علي(ک)وويل: رسول الله راته د ناكثينو، قاسطينو او مارقينو د وژلو امر كړى دى.[109]

د رسول الله ځوځات له علي غځېدلی

٭ له حضرت جابر نه روايت دى، چې رسول الله وويل: ((په رښتيا، د هر پېغمبر ځوځات یې له همغه پېغمبره وي؛ خو الله تعالی به زما ځوځات له علي غځوي.[110]))

رسول الله د اهلبيتو د دښمنانو دښمن او د دوستانو يې دوست دى

٭حضرت زيد بن ارقم وايي:

رسول الله حضرت علي، حضرت فاطمې بي بي، امام حسن او امام حسين ته وويل: ((زه له هغوى سره دښمن يم، چې له تاسو سره دښمن وي او له هغوى سره دوست يم، چې له تاسې سره دوست وي.))[111]

له علي بېلتون، له رسول الله بېلتون دى

٭ حضرت ابوذر غفاري وايي: رسول الله وويل:((علي! څوك چې له ما جلا شو؛ نو له الله تعالی جلا شوى او څوك چې له تا جلا شي، له ما به جلا شوى وي.))[112]

دوستان یې نېكمرغه او دښمنان يې بدمرغه دي

٭ ابن مريم ثقفي وايي: له حضرت عمار ياسر څخه مې واورېدل: د الله تعالی له رسوله مې واورېدل: حضرت علي ته يې وويل:((هغه انسان څومره نېكمرغه دى، چې له تا سره مينه لري او تا تصديقوي او هغه انسان څومره بدمرغه دى، چې له تاسره دښمن دى او تا په دروغو ګڼي. [113]))

په نړۍ او اخرت كې د رسول الله رور

٭ ابن عمر وايي: رسول الله، علي ته وويل: ((ته په نړۍ او آخرت كې زما رور يې.[114])

علي پر الله تعالی او استازي يې ګران دى

٭ رسول الله د خیبر غزا پر ورځ وويل: ((سبا به بیرغ داسې سړي ته وركړم، چې پر الله تعالی او استازي يې ګران دى او پر هغه هم الله تعالی او استازی يې ګران دي؛ له جګړې نه تښتي او الله تعالی به دا برى د هغه په لاس د مسلمانانو پر برخه كړي.)) (چې سبا شو)؛ يو يې په حضرت علي پسې ولېږه او بیرغ يې وركړ.[115]

علي هادي او مهدي دى او لار يې سمه ده

٭ له حضرت حذيفه روايت دى، چې رسول الله وويل: ((كه د علي ولايت او مشري مو ومنله؛ نو علي ښیون شوى او د سمې لارې ښووند دى.))

او په بل روايت كې راغلي، چې رسول الله وويل:((كه د علي ولايت مو ومانه ؛ نو هغه به مو سیده لارې ته سم كړي.[116]))

٭ له حضرت ابي الحمراء روايت دى: اووه مياشتې په مدينه كې وم او هره ورځ به رسول الله د حضرت فاطمې بي بي د كور مخ ته درېده، ويل يې: ((الصلاة؛انما يريدالله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا.[117]))

علي ځورونکى د رسول الله ځورونکى دى

٭ له عمرو ابن شاس روايت دى، چې له رسول الله يې اورېدلي:((څوك چې علي ازاروي؛ په رښتيا، زه يې آزار كړى يم.[118]))

په جنت كې له رسول الله سره د يوځاى كېدو شرط؛ د علي ولايت منل دي

٭ له حضرت زيد بن ارقم څخه روايت دى، چې رسول الله وويل: ((څوك چې غواړي، مرګ او ژوند يې زما غوندې وي او په هغه جنت كې مېشت شي، چې الله تعالی يې ژمنه راسره کړې؛ نو له علي سره دې مينه ولري؛ په رښتيا، هغه به مو هېڅكله پر كږه لار يو نسي.))[119]

٭ عثمان بن صهيب له خپل پلاره روايت كړى، چې و يې ويل: علي وويل: رسول الله راته وويل: ((په پخوانيو خلكو كې تر ټولو بدمرغه انسان څوك و؟)) و مې ویل: هغه چې (د حضرت صالح) اوښه يې چو كړ. ((و یې ویل: رښتيا دې وويل؛ خو په اوسنيو كې تر ټولو بدمرغه انسان څوك دى؟)) و مې ویل: نه پوهېږم، د الله تعالی استازيه!(پخپل لاس يې اشاره راته وكړه) و یې ویل: ((هغه چې تا به پر سر وهي.))[120]

٭ له حضرت ابن عباس څخه روايت دى، چې رسول الله وويل: ((كه ونې قلمونه، سمندرونه رنګ، پيريان حسابګر او انسانان ليكوال شي؛ نو و به نشي كړاى، د علي بن ابيطالب فضايل وشمېري.[121]))

٭ له حضرت انس بن مالك نه روايت دى، چې رسول الله علي ته وويل: ((ته به تر ما روسته زما امت ته هغه څه وایې، چې پكې اړپېچونه لري.))[122]

٭ رسول الله وويل:((زه د ونې مثال لرم، چې جرړې يې په جنت كې ښخې دي، چې فاطمه يې ډډ او علي يې لقاح دى.(د ونې د بلاربېدو تومنه) حسن او حسين يې مېوې او زموږ لارويان يې پاڼې دي.))[123]

٭ حضرت جابر وايي:((رسول الله راته لارښوونه وكړه، چې اولاد دې د علي په دوستۍ وروزه.[124]))

٭ رسول الله وايي:((كه خلك د علي پر دوستۍ راټول شوي واى؛ نو الله تعالی به دوزخ نه واى پیدا كړى.[125]))

٭ (( بې له علي بل باتور نشته او بې له ذوالفقار بله توره نشته.[126]))

٭ له حضرت علي روايت دى: رسول الله راته وصيت وكړ، چې بې له ما بل څوك غسل ورنكړي.[127]))

٭ له حضرت علي روايت دى، چې رسول الله وويل:((علي! كه ته نه واى؛ نو تر ما روسته به مومنان نه پېژندل كېدل.))[128]

٭ ابن مسعود وايي: رسول الله وويل:((علي زما په بدن كې د روح په څېر دى.[129]))

٭ حضرت جابر وايي: رسول الله وويل: ((د ځمكې او اسمانو تر پنځون زر كاله مخكې يې د جنت پر وره ليكلي ول: بې له الله بل معبود نشته، محمد مې استازى دى، چې پر علي مې تایيد كړ.[130]))

٭ حضرت ابن عباس وايي: د الله تعالی استازي علي بن ابيطالب ته وويل: ((ته تر ما روسته د هر مومن ولي يې[131].))

٭ د الله تعالی استازي وويل:((كه څوك غواړي، د الله تعالی په ټينګه او نه شلېدونې رسۍ منګولې ولګوي، له علي او زما اهلبيتو سره دې مينه و لري.))[132]

٭ د الله تعالی استازى وايي: ((د حضرت آدم تر پنځون زركاله د مخه، زه او علي د رڼا غوندې وو او الله تعالی مو ستايه.[133]))

٭ حضرت علي بن حسين له خپل پلاره او هغه هم له حضرت علي روايت كړى، د الله تعالی استازي د امام حسن او امام حسين لاس ونيو، و یې ويل:((څوك چې ما او زما له دې دوو زامنو سره او د دوى له مور و پلار سره مينه ولري، د قيامت پر ورځ به له ما سره وي او زما غوندې درجه به لري.[134]))

٭ حضرت عبدالله بن عباس وايي: رسول الله د هغو کلمو په هکله وپوښتل شو، چې الله تعالی پرې د حضرت آدم توبه ومنله. رسول الله وويل: ((حضرت آدم له الله تعالی د محمد، علي، فاطمې، حسن اوحسين په پار وغوښتل، ګناه يې وبښي او الله تعالی یې هم توبه ومنله.[135]))

٭ له حضرت علي روايت دى، چې د الله تعالی استازي وويل: ((ستوري د اسمانولو لپاره امان دى؛ نو کله چې ستوري له منځه ولاړل؛ نو اسمانوال به هم له منځه ولاړ شي او زما اهلبيت د ځمكمېشتو امان دى؛ نوكله چې زما اهلبيت له نړۍ ولاړل، ځمكه به هم له منځه ولاړه شي.))[136]

٭ نبوي حديث دى: ((زه د انبياو ښاغلى يم او علي د اوصياو ښاغلى دى. تر ما روسته زما اوصياء 12تنه دي، چې لومړى يې علي بن ابيطالب او روستى يې مهدي دى.[137]))

٭اصبغ بن نباته له حضرت عبدالله بن عباس نه روايت كوي: د الله تعالی له استازي مې واورېدل: ((زه، علي، حسن او حسين او د حسين نهه زامن معصومان يو.[138]))

٭ نبوي حديث دى:((فاطمه، علي، حسن او حسين په “خطيرة القدس” (د جنت يوه برخه) كې په سپينه ماڼۍ كې اوسي، چې چت يې عرش دى.[139]))

٭ پاک نبي وويل:((زما ځايناستى علي بن ابيطالب دى او تر هغه روسته حسن او حسين دي، چې ورپسې د حسين له ځوځاته نهه تنه امامان دي.)) يو يهودى رسول الله ته وويل: محمده! ددې امامانو نومونه راوښيه. رسول الله وويل: ((چې کله د حسين امامت پاې ته ورسېد؛ نو تر هغه روسته به يې زوى؛ علي امام شي او چې کله د علي بن الحسين امامت پاى ته ورسېد، د هغه زوى محمد به امام شي او چې کله د محمد امامت پاى ته ورسېد؛ د هغه زوى جعفر به امام شي او چې کله د جعفر امامت پاى ته ورسېد، د هغه زوى موسى به امام شي او چې کله د موسى امامت پاى ته ورسېد، د هغه زوى علي به امام شي او د علي امامت چې پاى ته ورسېد، د هغه زوى محمد به امام شي او د محمد امامت، چې پاى ته ورسېد، د هغه زوى علي به امام شي او د علي امامت، چې پاى ته ورسېد، د هغه زوى حسن به امام شي او د حسن امامت، چې پاى ته ورسېد؛ نو زما حجت مهدي به امام شي؛ نو دوى دولس تنه دي.[140]))

٭ له حضرت ابي سعيد خدري روايت دى: د الله تعالی استازي وويل: ((چې کله ځمكه له ظلم او تېري پوزې ته راورسي، زما له اهلبيتو به يو راڅرګند شي او پر ځمكه به عدالت ټينګ كړي او د تېري ټغر به ورټول كړي.))[141]

٭ ام المؤمنین ام سلمه بي بي وايي: د الله تعالی رسول وويل: ((مهدي زما له كورنۍ او د فاطمې له زامنو دى.[142]))

حضرت علي (ك) د انبياو او اديانو له نظره

د قرآني آيتونو او نبوي احاديثو په رڼا کې مو د حضرت علي (ك) د وګړې په هکله تېر څپركى ولوست؛ اوس یې د تېرو پېغمبرانو او اديانو له نظره، پر وګړې ځان پوهوو.

د حضرت آدم (علیه السلام) توسل

له جنته د حضرت آدم (علیه السلام) او بي بي حوا شړل كېدل، د قرآن له مهمو كيسو ده او داسې څوك به نه وي، چې په دې باب معلومات ونلري. حضرت آدم او بي بي حوا چې له جنته وشړل شول او ځمكې ته استوګنې ته راولېږدول شول؛ نو حضرت آدم (علیه السلام) په كلونو كلونو وژړل، چې الله تعالی يې وبښي، تردې چې پر حضرت محمد (صلی الله علیه وآله وسلم)، حضرت علي (ک)، حضرت فاطمې بي بي، امام حسن او امام حسين يې توسل وكړ او توبه يې ومنل شوه. د ” فَتَلَقَّى آدَمُ مِن رَّبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ[143] “ آيت هم دې موضوع ته اشاره كوي.

په دې باب روايتونو ته پام وكړئ:

له حضرت عبدالله بن عباس څخه روايت دى، چې و یې ويل: له حضرت محمد(صلی الله علیه وآله وسلم)څخه د هغو کلمو په هکله پوښتنه وشوه، چې الله تعالی، حضرت آدم (علیه السلام) پرې وبښه. حضرت محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) وويل: ((له لوى الله تعالی يې د محمد، علي، فاطمه، حسن او حسين په جات بښنه و غوښته او الله تعالی هم د هغه له ګناه تېر شو او و یې وبښه.))[144]

په دې اړه يو بل روايت:

پاک نبي (صلی الله علیه وآله وسلم) وويل:((الله تعالی چې حضرت آدم وپنځاوه او خپل روح يې پکې پو کړ؛ نو آدم د عرش ښي اړخ ته پينځه نومونه وكتل، چې په سجدې او ركوع كې وو. حضرت آدم (علیه السلام) پوښتنه وكړه: خدايه! زما تر پنځولو مخكې هم دې څوك، له خاورې پنځولي دي؟ الله تعالی وويل: نه! حضرت بابا آدم وويل: ((دا پينځه رڼاوې څوك دي، چې زما په بڼه دي؟ الله تعالی وويل: دا پينځه تنه ستا له ځوځاته دي. كه دوى نه واى، ته به مې هم نه واى پنځولی. ما له خپلو نومونو پر هغوى ايښي دي. كه دا پينځه تنه نه واى، نه به مې ځمكه پنځولې واى او نه اسمان، نه عرش او نه كرسۍ، نه جنت او نه دوزخ، نه پرښتې او انسانان او نه پيريان؛ زه يم “محمود” او دا “محمد” دى؛ زه يم “عالي” او دا “علي ” دى؛ زه يم ” فاطر ” او دا “فاطمه” ده؛ زه يم “احسان” او دا “حسن” او زه “محسن” يم او هغه “حسين” دى. پر خپل عزت او جلال مې قسم! د چاچې يوه ذره كينه ورسره وه؛ نو په دوزخ كې به يې واچوم. آدمه! دا پينځه تنه ما غوره کړي، د هر چا نېكمرغي او بدمرغي له دوى سره په مينې او كينې پورې اړه لري. آدمه! له ما چې څه غواړې، د دوى په پار يې غواړه.[145]))

د پېغمبرانو د بعثت لامل د رسول الله او علي ولايت دي

٭ اسود له حضرت عبدالله بن مسعود نه روایتوي: رسول الله وويل: ((عبدالله! پرښته راغله، و یې ویل: محمده! له خپل ځانه تر مخكې پېغمبرانو په هکله وپوښته، چې ولې مبعوث شوي ول؟ حضرت محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) وويل: و مې پوښتل: ولې مبعوث شوي ول؟ پرښتې وويل: ستا او د علي د ولايت لپاره.))[146]

حضرت علي د الهي پېغمبرانو په كتابونو

او ليكونو كې

١ _ په انجيل كې د حضرت علي نوم:

په پخوانيو سپېڅليو كتابونو كې د حضرت محمد بن عبدالله (صلی الله علیه وآله وسلم) او حضرت علي (ک) نومونه راغلي؛ خو د اسلام دښمنانو پر حقيقت پرده اچولې او نه غواړي خلكو ته دا حقيقت ښكاره شي(خو لمر په ګوته نه پټېږي).

د ساري په توګه: انجيل د “غزل الغزلاتك صحيفه: 5 باب، 1 – 10 آيتونه، 1800ميلادى كال، په لندن چاپ كې د حضرت محمد او حضرت علي په هکله د حضرت سليمان ناڅرګندې او په روستيو كې څرګندې خبرې راغلي چې وايي: ((خلو محمديم))؛ یعنې (هغه زما دوست او محبوب؛ محمد دى)؛ خو هغه انجيلونه چې تر1800 زیږدیز كال روسته چاپ شوي، د ((خلو محمديم)) غونډله ترې لرې شوې او همداسې د “ايليا” يا “ايلي” يا “اليا” کلمې په پخوانيو سپېڅليو كتابونو كې راغلي؛ خو د حق مخالفان غواړي، ووايي: له دغو کلمو مطلب “الله تعالی” يا “الياس” يا “مسيح” يا “يوحنا” دى؛ نه حضرت علي؛ خو د يادونې وړ ده، چې ځينو باانصافه مسيحي روحانيانو هم بې له تعصبه د “ايليا” يا “ايلى” يا “اليا” په هکله څېړنې كړي او دا حقيقت يې بيان كړى، چې له هغوى Mr. J. B GALTDON وايي:

In the language of oldest and present habrew the word “ALLIA” or “AILLE” is not in the meanings of God or Alla but this word is showing that in next and last time of this world any one will become nominates allia or ailee

ژباړه: په پخوانۍ عبراني ژبه كې “ايليا” يا “ايلى”، د الله تعالی يا الله لپاره نه دی كارول شوی او نه كارېږي؛ بلكې دا کلمه راښيي، چې په آخره زمانه كې به يو سړى راځي، چې نامه به يې “ايليا” يا “ايلى” وي.[147]

٢ _ د حضرت علي په هکله د حضرت داوود (علیه السلام) وړاندوينه:

په زبور كې د حضرت علي نامه د لمر غوندې ځلېږي. هغه مهال حضرت داود (ع) د حضرت علي د زوكړې په هکله پر جزياتو خبرې كړي دي؛ د “علي و رسول الله ان” په كتاب كې د زبور له زړې نسخې، چې د شاماتو د مسيحيانو له ديني مشر “احسان الله دمشقى” وه، په لاندې توګه را اخلي.

((مطعنى شل قثو تينمر قث پاهينوا فى وز “ايلى” متازه امطغ ملغ شلو شمائت پزانان همنيقته خلذ وقث فل، “حدار” كمر توه شيهو پلت انى قاء بوتاه حزيماه رث جين “كعاباه” بنه اشو د كليامه كاذو قثوقتمر تى عندو بريما برينم فل خلذ ملغ خايوشتنى پم مغلينم عت جنحاريون)).

ژباړه: ((له هغه بزرګواره اطاعت واجب دى، چې نوم يې “ايلي” دى او په هغه د دين او نړۍ ټولې چارې سموي. هغه د ستر مقام خاوند ته “حدار” (حيدر) هم وايي. هغه د زمريو زمرى او د بېوزلېو لاس نيوونكى دى. زور او قدرت يې ډېر او زوكړه به يې په “كعابا” (كعبه) كې وي؛ نو پر ټولو واجب دي، د مريانو غوندې، لاس پر سينه یې اطاعت وكړي؛ نو ټول غوږونه، عقلونه، زړونه او ماغزه دې پوه شي، چې تېر وخت بېرته نه راستنيږي.))[148]

حضرت علي او حضرت سليمان (علیه السلام)

په لومړۍ نړيواله جګړه كې (1914م) چې انګرېز سرتېري د بيت المقدس په څو كيلومټرۍ كې د “اونتره” په وړوكي كلي كې د سنګر جوړولو په حال كې وو، د سپينو زرو دړه پیدا كړه، چې په سرو زرو پرې ليكل شوي وو او هغه يې خپل قومندان “ميجر اى ان ګريندل” ته يوړه؛ خو د هغه پرې سر خلاص نشو او يواځې دومره پوه شول، چې په پخوانۍ ژبه پرې كښل شوي دي. بالاخره دا دړه لاس په لاس شوه او د “برتانيا” د لښکر مشر (ګلدستون Gladistone ) ته ورسېده او هغه هم د بريتانيا لرغون پوهانوته وسپارله. له جګړې روسته (1918م) ددې تختې په هکله څېړنې پېل شوې، چې دې كار ته يې كوميټه جوړه كړه، چې د اروپايي هېوادونو لرغون پوهان او ژبپوهان پکې راټول شول او تر څو مياشتو څېړنو روسته، د جنورۍ پر درېیم 1920ز كال كې څرګنده شوه، چې ددې تختې نوم د “سليمان لیکدړه ” ده، چې په “عبراني” ژبه پرې لاندې کلمې ليكل شوي دي.

الله

احمد ايلى

باهتول

حاسن حاسين

ياه احمده! مقذا = احمده! ته راورسې.

يا ايلى! انصطاه = علي! ته مې مرستندوى شې.

ياه باهتول! كاشئ = بتول! د رحمت نظر راباندې وكړه.

يا حاسن! اضومظع = حسن! كرم وكړه.

يا حاسين! بارفو = حسين! ته مې خوشحاله كړې.

امو سليمن صوه عئخب زالهداد اقتا = دا سليمان اوس ددې پنځو تنو په نوم استغاثه كوي.

بذات الله كم ايلى = او علي د الله تعالی ځواک دى.

دا خبر چې د انګلستان ستر اسقف ((LORDBISHOP)) ته ورسېد، كوميټې ته يې پټ فرمان وليكه چې پکې راغلي: كه دا دړه مو په موزيم كې كېښووله او خلكو وليده؛ نو پخپلو لاسونو به مو د “مسيحيت” قبر ايستى وي او پر خپلو اوږو به مو د مسيحيت جنازه د تاريخ په هديره كې ښخه كړې وي؛ نو ښه به دا وي، چې د انګلستان په كليسا كې، په پټو اسنادو كې كېښوول شي او څوك خبر ترې نشي. [149]

٣_حضرت علي او د حضرت نوح (علیه السلام) بېړۍ

د 1951م كال په جنورۍ كې روسي كانپوهان د كان په لټه كې وو، چې ناڅاپه يې سترګې پر څو ورستو شويو لیکدړو ولګېدې…. پوه شول، چې غېر عادي او تاريخي لیکدړه ده…چې پکې مستطيلي ډوله تخته هم وه، چې ټول يې هک پک كړل؛ځكه د وخت په تېريدو تختې ورستې شوې وې؛ خو دا تخته چې څوارلس انچه اوږده او لس انچه پلنه وه او څه پرې ليكل شوې وو، چې پرې نه پوهېدل.ددې تختې په هکله د څېړنو لپاره د 1953م كال د فبرورى پر 27مه كوميټه جوړه شوه (دكتاب مولف دكوميټې د غړيو نومونه هم راوړي دي)، چې بالاخره تر اتو مياشتو څېړنو روسته څرګنده شوه، چې پردې لیکدړه مدد او مرستې ته څه ليكل شوي او پر بېړۍ ځړول شوې وه، چې موږ هم د هغه د ليكنو انځور لوستونكيو ته راوړى دى. نوموړې كوميټې تر اتو مياشتو څېړنو او زيارونو روسته وكولاى شول، دا ليكنې پر روسي ژبه واړوي، چې بيا بريتانوي لرغونپوهانو پر انګليسى وژباړلې چې لولو يې:

O my God , my helper.Keep my hand with mercy and with your holybodies:Mohamad ,Alia , shabbar , fatema. They all are biggests and houourables. The world established for them. Help me by their names. you can reform to right.

ژباړه:زما خدايه! زما مرستندويه! پخپل رحمت او پېروز او د “محمد”، “ايليا”، “شبر”، “شبير” او “فاطمې” په پار مې لاسنیوی وکړه. دا پينځه تنه تر ټولو د ستر مقام خاوندان او د احترام وړ دي او ټوله نړۍ د دوى لپاره جوړه شوې ده. زما الله تعالی! د دوى په پار مې مرسته وكړې؛ ځكه يواځې ته كولاى شې، خلك سیده لارې ته ښیون كړې.[150]

حضرت موسى (علیه السلام) او د حضرت علي شهادت

ارواښاد علامه مجلسي[151] ليكي: “ابن بايويه” له امام محمد باقر نه په معتبر سند روايت كړى، چې د يهودو له عالمانو يو تن حضرت علي ته ورغى او د ځينو مثالو په هکله يي وپوښته، چې ځينې يې داسې وې: ستاسې د رسول الله وصي به څو كاله ژوند كوي؟ حضرت علي وويل: 30كاله. بيا يې پوښتنه وكړه: هغه به پر خپل مرګ مري كه وژني به يې؟حضرت علي وويل: هغه به وژل كېږي. پر سر به يې په توره ووهي، چې وينه به يې ټوله ږيره سره كړي. يهودي وويل: رښتيا دې وويل! پر الله تعالی قسم، څه چې دې وويل، ما د موسى (علیه السلام) په كتاب كې لوستي وو، چې هارون ليكلي وو.

حضرت ابراهيم خليل الله (علیه السلام) او حضرت علي:

حضرت جابر له امام صادق نه روايت كوي: الله تعالی چې حضرت ابراهيم ته ملكوت وښود؛ نو د عرش ترڅنګ یې رڼا وليده، له الله تعالی يې ددې رڼا پوښتنه وكړه: الله تعالی وويل:((دا رڼا “محمد” دى، چې په مخلوقاتو كې مې غوره دى.)) بيا يې د هغې رڼا په هکله چې وپوښتل چې د “محمد” د رڼا ترڅنګ وه؛ وويل شول، چې هغه “علي بن ابيطالب” زما د دين مرستندوى دى. بيا يې د هغو دوو رڼاګانو په هکله پوښتنه وکړه، چې د دوى ترڅنګ وې؟ وويل شول: هغه “فاطمه” ده، چې دوستان يې له اوره ژغورل شوي او هغه دوه يې زامن “حسن” او “حسين” دي. بيا حضرت ابراهيم وويل: يو څو نورې رڼاوې يې هم ترڅنګ وينم؟ وويل شول: هغوى امامان دي، چې د علي او فاطمې له ځوځاته دي. حضرت ابراهيم وويل: خدايه! د هغو پينځه تنو په پار يې راوپېژنه. الله تعالی وويل: لومړى يې علي بن الحسين، ورپسې يې زوى محمد، ورپسې يې زوى جعفر، ورپسې يې زوى محمد، ورپسې يې زوى علي، ورپسې يې زوى حسن او ورپسې د هغه زوى؛ حجت مهدي دى.[152]

حضرت ابراهيم له الله تعالی وغوښتل، ما هم د هغوى له لارويانو كړه؛ لكه څنګه چې د الصافات سورت د 83آيت په تفسير كې راغلي دي: ” و ان من شيعته لابراهيم” په رښتيا، د هغوى له لارويانو ابراهيم هم دى.[153]

له حضرت علي سره د حضرت خضر دوستي

ستر محدث “اغمش” وايي: په مدينه منوره كې يوه توره ړنده مينځه وه، چې خلكو ته به يې اوبه وركولې، ويل يې: د حضرت علي بن ابيطالب د دوستۍ لپاره اوبه وڅښكئ. و مې ليده، چې سترګې يې خلاصې شوې او پرې يې ليدلاى شول او ويل يې: اوبه د هغه چا د دوستۍ په پار وڅښئ، چې په پار يې زما سترګې بينا شوې او اوس ليدلاى شم. اغمش وايي: پوښتنه مې ترې وكړه، و یې ویل: يو سړى راغى، و یې ویل: جاريه! ته هغه مينځه يې، چې له حضرت علي بن ابيطالب سره مينه لرې؟ و یې ویل: هو پخپله يم! و يې ويل: خدايه! كه دا مينځه له حضرت علي سره په دوستۍ كې رښتينې وي؛ نو سترګې يې روغې كړې. پر الله تعالی قسم پر همغه وخت مې پر سترګو رڼا شوه. پوښتنه مې ترې وكړه: ته څوك يې؟ و یې ویل: زه خضر او د علي لاروى يم.[154]

يادونه: حضرت خضر د يو شتمن زوى و؛ خو داچې له علم او حكمت سره يې خورا مينه وه؛ نو همدا لار يې ونيوه او په پايله كې پېغمبرۍ ته هم ورسېد او د “ذوالقرنين” د قوم د لارښوونې دنده ورکړل شوه؛ “ذوالقرنين” هم په نړيوالو شرايطو پوه و او د خضر درناوى يې وكړ او بيا روسته حضرت موسى (علیه السلام) هم له خصر (علیه السلام) سره بلد شو او له هغه يې زده كړې تر لاسه كړې. حضرت خضر (علیه السلام) د حق تعالى په قدرت د ژوند اوبه وڅښلې او د همېشني عمر خاوند شو او ژوندى دى او كله هم له ورك شويو سره مرسته او لارښوونه هم كوي.[155]

د خلفاو رضى الله عنهم په ويناوو كې

د حضرت علي (ک) فضايل

حضرت علي د حضرت ابوبكر(رض) له نظره:

٭ حضرت ابوبكر (رض) وايي: الله تعالی او رسول يې رښتيا وويل؛ د الله تعالی رسول له سمڅې دباندې پر هغه شپه، چې مدينې ته د تګ اراده مو كړې وه، وويل: ((زما او د علي لاس په عدالت او مساوات كې يو شان دى.[156]))

٭ ام المومنين عايشه وايي: پلار مې (حضرت ابوبكر ) ليده، چې ډېر د علي څېرې ته ګوري. و مې ویل: پلار جانه! ولې ډېر د علي څېرې ته ګورې؟

و یې ویل: لورجانې! د الله تعالی له رسوله مې واورېدل چې: ((د علي څېرې ته كتل عبادت دى.[157]))

٭ له حضرت ابن عمر نه روايت دى، چې حضرت ابوبكر ويلي دي: د اهلبيتو په هکله د حضرت محمد عليه السلام د خبرو خيال ساتئ، درناوى یې وکړئ او اهلبيت مه ازاروئ[158].

٭ له حضرت حارث بن اعور نه روايت دى، چې يوه ورځ رسول الله پخپلو يارانو كې ولاړ و، و یې ويل:((هغه سړى دروښيم، چې په علم كې د حضرت آدم (علیه السلام)، په پوهه كې د حضرت نوح (علیه السلام) او په حكمت كې د حضرت ابراهيم (علیه السلام) غوندې دى؟)) ډېر وخت تېر نه و، چې حضرت ابوبكر وويل: دا سړى څومره نېكمرغه دى، چې له درېیو پېغمبرانو سره دې برابر كړ، هغه څوك دى؟ رسول الله وويل:((ابابكره! آيا هغه نه پېژنې؟)) ابوبكر وويل: الله تعالی او استازى يې ښه پوهېږي. رسول الله وويل:((هغه “ابالحسن علي بن ابيطالب” دى.)) بيا حضرت ابوبكر وويل: وا وا ابالحسنه! ستا جوړه به پیدا نشي.[159]

٭ شعبي وويل: يوه ورځ حضرت ابوبكر ناست و، چې له ورايه يې پر حضرت علي يې سترګې ولګېدې، و يې ويل:كه څوك غواړي، تر ټولو د ستر مقام، نوم او منزلت خاوند او تر ټولو رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) ته نږدې ووينئ؛ نو دا هغه دى چې را روان دى.[160]

٭ له زيد بن علي بن الحسين نه روايت دى: له خپل پلار “علي بن الحسين” نه مې اورېدلي: له خپل پلار “حسين بن علي” مې اورېدلي: حضرت ابوبكر ته مې وويل: ابوبكره! تر رسول الله روسته تر ټولو غوره انسان څوك دى؟ و یې ویل: ستا پلار…[161]

٭ له معقل بن سيار مزني روايت دى: له حضرت ابوبكر نه مې اورېدلي دي: علي بن ابيطالب د رسول الله له اهلبيتو دى.[162]

٭حضرت ابوبكر او حضرت علي د رسول الله تر وفات روسته د هغه قبر ته ولاړل. حضرت علي، حضرت ابوبكر ته وويل: مخكې شئ! حضرت ابوبكر وويل: زه به كله هم تر هغه چا مخكې قدم وانخلم، چې خپله مې له رسول الله، د هغه په هکله اورېدلي: ((علي له ما سره هغه مقام او منزلت لري؛ لكه زه يې چې له الله تعالی سره لرم.[163]))

٭ له معقل ابن سيار مزني روايت دى: وا مې ورېدل، چې حضرت ابوبكر حضرت علي ته ويل:((عقدة رسول الله))؛ يعنې هغه چې د مسلمانانو له رسول الله سره يې بيعت وكړ. [164]

٭ له حضرت قيس بن حازم نه روايت دى: حضرت ابوبكر له حضرت علي سره وكتل. حضرت ابوبكر د حضرت علي څېرې ته وكتل، په موسكا شو؛ حضرت علي وويل: ولې موسكى شوې. حضرت ابوبكر وويل: له رسول الله نه مې واورېدل، چې و یې ويل:((هغه به له پُل صراطه تېرېږي، چې علي اجازه وركړې وي.))[165]

٭ حضرت ابوبكر پر ممبر وويل: ما پرېږدئ! ما پرېږدئ! علي چې وي؛ نو زه په تاسې كې غوره نه يم[166].

حضرت علي د حضرت عمر (رض) له نظره

٭ له حضرت عمر (رض) نه روايت دى، چې و یې ويل: زه، ابوبكر، ابوعبيده او ځينې نور ناست وو، چې رسول الله(صلی الله علیه وآله وسلم) علي پر شا وواهه، و یې ویل: ((علي! ته په ايمان راوړو كې تر ټولو ړومبى يې او ته ما ته داسې يې؛ لكه هارون چې موسى ته و.))[167]

٭ عمار دهني له سالم بن ابي جعفر نه روايت كوي: حضرت عمر بن خطاب ته وويل شول: ته چې له علي سره ښه چلن كوې؛ ولې يې د رسول الله له نورو اصحابو کرامو سره نكوې؟ حضرت عمر وويل:په رښتيا، علي زما مولى دى.[168]

٭ له حضرت عمر بن خطاب (رض) نه روايت دى: د الله تعالی استازي (صلی الله علیه وآله وسلم)، علي (د مسلمانانو) مشر وټاكه و یې ویل: ((د چاچې زه مولى يم، علي يې هم مولى دى؛ خدايه! د دښمنانو يې دښمن او د دوستانو يې دوست وسه او هغه ذليل كړې، چې علي ذليلوي؛ له هغه سره مرسته وكړې چې له علي سره مرسته كوي. خدايه! ته پر هغوى زما ګواه يې.))

٭ حضرت عمر (رض) وويل: زما ترڅنګ يو خوشبويه او ښايسته ځوان و چې و یې ويل: عمره! په رښتيا، د الله تعالی رسول يو بيعت وكړ، چې بې له منافقه يې څوك نه ماتوي. حضرت عمر وويل: رسول الله ته مې وويل: د الله تعالی استازيه! د حضرت علي په هکله چې دې خبرې كولې؛ نو يو ښايسته او خوشبويه ځوان مې ترڅنګ ودرېد او داسې او هغسې يې و یې ویل: حضرت محمد (ص ) وويل:((هو عمره! هغه بنيادم نه و؛ بلكې حضرت جبرائيل و او غوښتل يې پر هغه څه ټينګار وکړي، چې ما د علي په هکله ويلي دي.[169]))

٭ عمار دهني له ابي فاخته روايت كوي: حضرت عمر ناست و، چې حضرت علي راغى. حضرت عمر چې حضرت علي وليد؛ نو ولړزېد او په تواضع يې حضرت علي ته د ناستې ځاى پرېښود. علي چې پاڅېد؛ نو يو سړي حضرت عمر ته وويل: اميرالمومنينه! ته چې له علي سره ښه سلوك کوې؛ نو ولې يې د رسول الله له بل كوم صحابي سره نکوې؟ حضرت عمر وويل: ما له هغه سره څرنګه سلوك كړې؟ سړي وويل: و مې ليدل چې حضرت علي راغى؛ ور و دې كتل، ولړزېدې او په عاجزۍ دې د ناستې ځاى ورته پرېښود. حضرت عمر وويل: كوم كار به ما له دې منع كړي؛ پر الله تعالی قسم، هغه زما او د ټولو مومنينو مولى دى.[170]

٭ حضرت عمر بن خطاب وايي: حضرت علي ته درې ځانګړنې وركړل شوې؛ كه يوه يې هم ما درلودای؛ نو د سرو وېښتانو د اوښانو تر درلودو به راته ډېر ښه واى. پوښتنه ترې وشوه: هغه كومې دي؟ و یې ويل: د رسول الله له لور سره واده. په جومات كې پاتېدل، چې بل چاته روا نه وو او د خیبر غزا پر ورځ د بیرغ اخستل.[171]

٭ له حضرت ابن عباس څخه روايت دى: زه او عمر بن خطاب د مدينې په كوڅه كې روان وو، چې حضرت عمر راته وويل: د عباس زويه! پر الله تعالی قسم، چې د الله تعالی له رسوله مې واورېدل، چې علي بن ابيطالب ته يې وويل: ((چاچې له تا سره دوستي كړې وي، له ما سره به يې كړې وي او چاچې له ما سره دوستي كړې وي، له الله تعالی سره به يې كړې وي او چاچې له الله تعالی سره دوستي كړې وي، الله تعالی به يې جنتي كړي.[172]))

٭ عبدالله بن ضبيعه عبدي له خپل پلاره روايت كړى: دوه سړي حضرت عمر بن خطاب ته ورغلل او د مينځې د طلاق په اړه یې وپوښته؛ نوحضرت عمر ورسره جومات راغى. يوه ډله په جومات كې ناسته وه، چې اصلع (هغه چا ته وايي چې د تندي وېښتان يې تویې شوي وي، چې حضرت علي همداسې و ) هم پکې ناست و، حضرت عمر وپوښت: د مينځې د طلاق په هکله څه نظر لرې؟بيا هغه سړي سر راپورته كړ او دوې ګوتې يې حضرت عمر ته وښوولى(حضرت عمر يې پر مطلب پوه شو) و یې ویل: دوه طلاقه دي. په همدې وخت كې يو له هغو سړيو و ويل: سبحان الله! ته زموږ خليفه يې، موږ تا ته راغلو او ته دې سړي ته راغلې او له هغه دې وپوښتل او داچې تاته يي پر اشاره ځواب دركړ؛ له هغه راضي يې؟حضرت عمر بن خطاب هغوى ته وويل: نه پوهېږئ هغه څوك دى؟ و یې ويل: نه! حضرت عمر وويل: هغه حضرت علي بن ابيطالب دى او زه شهادت وركوم، چې د الله تعالی له رسوله مې واورېدل، چې و یې ويل: ((كه ځمكې او اسمانونه د تلې په يوه خوا كې كيږدئ او د حضرت علي ايمان په بله كې؛ نو د حضرت علي ايمان به ترې دروند وي. ))[173]

٭حضرت عمربن خطاب (رض) وايي: میندې له دې بېوسې دي، چې د علي غوندې زوى وزيږوي[174].

٭ حضرت عبدالله بن عباس وايي، له حضرت عمر بن خطاب نه مې واورېدل: په علي پسې له بدو ردو ويلو ډډه وكړئ، چې پخپله مې له رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) نه د هغه په هکله داسې فضايل اورېدلي، چې كه يو يې هم د خطاب كورنۍ درلوداى؛ نو تر ټولو هغه څيزونو به راته ښه واى، چې لمر پرې لږي.[175]

٭ حضرت عمر بن خطاب (رض) وايي، چې رسول الله وويل: ((چا د علي غوندې فضيلت تر لاس نكړ، چې خپل ملګرى ته لار وښيي او له بې لارۍ يې وژغوري.[176]))

٭ يوه ډله راويان چې حضرت عمربن خطاب هم پکې دى، له رسول الله روايت كوي: ((د علي څېرې ته كتل عبادت دى.[177]))

٭ له سويد بن تحفله روايت دى: حضرت عمر يو تن وليد، چې له حضرت علي سره يې کينه ښوده. حضرت عمر وويل:ګومان كوم، منافق يې؛ ځكه له رسول الله مې واورېدل: ((علي ما ته داسې دى؛ لكه هارون چې موسى ته و؛ خو په دومره توپير چې تر ما روسته بل رسول الله نه راځي[178].))

٭ له حضرت ابوهريره روايت دى، چې عمر بن خطاب وويل: د الله تعالی استازي (صلی الله علیه وآله وسلم) وويل: ((د چاچې زه مولى يم، علي يې هم مولى دى.[179]))

٭ حضرت عمر بن خطاب (رض) وايي: علي په قضاوت كې تر موږ ټولو غوره دى.[180]

٭ حضرت عمر بن خطاب له رسول الله نه روايت كوي: ((د قيامت پر ورځ هر لامل او نسب شلېږي؛ خو زما له لامل او نسب پرته. د بنيادم د ټولو نسب د هغوى پلار ته رسي؛ خو د فاطمې له زامنو پرته، چې زه يې پلار يم.[181]))

٭ حضرت عمربن خطاب (رض) وايي:علي چې په جومات كې وي؛ نو څوك د فتوى وركولو حق نلري.[182]

٭ حضرت عمر بن خطاب (حضرت علي ته) وويل: د ابوطالب زويه! ته د علم بنسټ يې او تل دې شبهې له منځه وړي دي[183].

٭ حضرت عمر بن خطاب (رض) وايي:د حضرت علي تر مرګ روسته دې الله تعالی ما هم ژوندى نه پاتې كوي ( يعنې الله تعالی مې دې بې علي نكړي[184]).

٭ حضرت عمر بن خطاب به په بېلابېلو ځايونو كې ويل:كه علي نه واى، عمر به هلاك شوى واى.[185]

٭ حضرت سعيد ابن مسيب وايي: له حضرت عمر نه مې واورېدل: له الله تعالی د هغې ستونزې پناه غواړم، چې هوارونکى يې”علي” زما ترڅنګ نه وي.[186]

٭ حضرت عمر بن خطاب وويل:خدايه! سخت كارونه راباندې مه راږده؛ خو داچې ابوالحسن (علي ) مې ترڅنګ وي[187].

٭ له حضرت ابن عباس څخه روايت دى: يوه شپه زه او حضرت عمر د سفر انډيوالان وو، عمر پر غاتره او زه پر اس سپور وم، يو آيت ولوستل شو، چې د علي په هکله و؛ نو حضرت عمر بن خطاب وويل: د عبدالمطلب زامنو! پردې خبره ځان ښه پوه كړئ، چې علي په تاسو كې غوره دى او هغه تر ما او له ابوبكره هم غوره دى. پر الله تعالی قسم، هېڅ كار یې بې اجازې نکوم او يوكار مې هم بې له هغه نه دى کړی.[188]

٭ حافظ دارقطني له حضرت عمر بن خطاب نه روايت كوي: دوه تنه د شخړې هواري ته هغه (حضرت عمر بن خطاب) ته ورغلل. حضرت عمر حضرت علي ته وويل: شخړه يې هواره كړه. يو له هغوى (اعرابي) وويل: دا سړى به زموږ په منځ كې قضاوت كوي؟! حضرت عمر سړى له ګرېوانه ونيو، و یې ویل: غرق شې! ته څه پوهېږې، چې هغه څوك دى؟ هغه زما مولى دى او د چاچې مولى نه وي، مومن ندى[189].

٭ حضرت عمير بن بشر وايي: حضرت عمر (بن خطاب) وويل: الله تعالی چې پر محمد عليه السلام څه نازل كړي، علي پرې تر ټولو پوه دى.[190]

٭ حضرت عمر (رض) د غدير پر ورځ وويل: مبارك دې شه د ابوطالب زويه! چې د ټولو مومنو نارینه وو او مومنو ښځو مولى شوې.

٭ حضرت عمر (رض) وويل: شهادت وركوم، چې د الله تعالی له استازي مې اورېدلي:((كه اووه اسمانونه د تلې په يوه پله كې او د علي ايمان په بله كې كېږدئ؛ نو د علي ايمان به ترې دروند وي.[191]))

٭ حضرت ابن عباس وايي: له حضرت عمر نه مې واورېدل: د الله تعالی استازي وويل: ((علي! ته لومړى مسلمان او لومړى مومن يې[192].))

٭ حضرت عمر بن الخطاب (رض) په مرفوع حديث كې له رسول الله روايت كړى: ((كه خلك د علي پر دوستۍ راټول شوي واى؛ نو الله تعالی به دوزخ نه واى پیدا كړى.[193]))

٭له حضرت عمرو بن سيمون نه روايت دى: حضرت عمر چې شپږ تنه خلافت ته معرفي كړل؛ نو هغوى پاڅېدل، عمر وروكتل، و یې ویل: كه دخلافت چارې اجيلح ته وسپارئ؛ نو مسلمانان به ښه رهبري كړي.

اجيلح؛ یعنې اصلع؛ يعنې هغه چې د تندي وېښتان يې تویې شوې وي، چې حضرت علي ته اشاره ده.[194]

٭ ابن ابي الحديد د حضرت ابن عباس او حضرت عمر بن خطاب د خبرو اترو قيصه رانقلوي، چې په هغه كې حضرت عمر منښته كړې:((هو! رسول الله د رنځورۍ پر مهال غوښتل، د حضرت علي په نوم ټينګار وكړي (او و یې ليكي)؛ خو ما پرېنښود.))

ابن ابي الحديد وايي: دا قيصه احمد بن ابي طاهر د بغداد تاريخ د ليكوال په سند رانقل كړې ده.[195]

حضرت عمر بن خطاب وويل: الحمدالله! چې په دې امت كې داسې څوك (حضرت علي بن ابيطالب) شته، چې كه موږ په كږه ولاړ شو؛ نو نېغې ته به مو را سم كړي.[196]

٭ حضرت عمر بن خطاب د خپل خلافت پر مهال حج ته ولاړ، د طواف كولو پرمهال يې سترګې پر يو ځوان ولګېدې، چې د مخ يو اړخ يې تور او سترګه يې سره او له وينې ډكه ده. حضرت عمر ورغږ كړ: ځوانه چا وهلی يې؟ و یې ویل: علي. حضرت عمر وويل: لږ ودرېږه، چې علي راشي. په همدې وخت كې حضرت علي راورسېد. حضرت عمر وويل: علي! دا ځوان تا وهلى؟علي وويل: هو! عمر وويل: ولې؟ علي وويل: د خلكو ناموس ته يې كتل. عمر وويل: ځوانه! لعنت دې پر تا وي! پاڅه ولاړ شه! په رښتيا، ته د الله تعالی سترګې ليدلى او د الله تعالی لاس وهلى يې.[197]

علي(ک) د حضرت عثمان بن عفان (رض) له نظره:

٭ حضرت عثمان په حضرت علي پسې راوګرځېد او ترې و يې غوښتل،چې راوګرځي. حضرت علي هم وروګرځېد. بيا حضرت عثمان علي ته په كتو شو؛ حضرت علي وويل: پر تا څه شوي؟ ولې راګورې؟ حضرت عثمان وويل: د الله تعالی له رسوله مې اورېدلي:((علي ته كتل عبادت دى.))[198]

٭ درېیم خليفه له حضرت علي درې ځلې د سياسي چارو لپاره مرسته وغوښته او بلنه يې وركړه. پر لومړي ځل د هجرت پر 22كال؛ يعنې پر همغه كال چې خليفه شو، دويم ځل د هجرت پر 27كال او درېیم ځل د هجرت پر 32كال؛ خو حضرت علي د خليفه يوه بلنه هم و نه منله، و يې ويل: يو اړين كار چې بايد وشي د قرآن آيتونه، د كتاب په بڼه راغونډول دي، چې په دې كار كې مرستې ته چمتو يم.[199]

حضرت علي

د ام المومنين عايشې په كلام كې

٭ هشام بن عروه له خپل پلاره روايت كوي، چې حضرت عايشې بي بي وويل: رسول الله وويل:((د علي ياد عبادت دى.[200]))

٭ له حضرت عايشې بي بي روايت دى: رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) راووت؛ تور څادر يې اغوستی و؛ امام حسن راغى، هغه يې تر څادر لاندې كړ، بيا امام حسين راغى، هغه يې هم تر پټو لاندې كړ، بيا فاطمه بي بي او حضرت علي راغلل چې هغه دواړه هم تر څادر لاندې راننوتل، بيا د الله تعالی استازي وويل: ((انما يريدالله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت.[201]))

٭ حضرت عايشې وويل: ((الله تعالی دې حضرت علي وبښي! په رښتيا، پر حقه و.[202]))

٭ جميع بن عمير وايي: عايشې بي بي كره ولاړم، و مې ویل: پر رسول الله څوك ډېر ګران دى؟ و يې ويل: په سړيو كې علي او په ښځو كې فاطمه[203].

٭ شريح بن هاني له خپل پلاره روايت كوي، چې عايشې بي بي وويل: علي پر رسول الله ډېر ګران و[204].

٭ عطا وايي: له حضرت عايشې مې د علي په هکله وپوښتل. را ته يې وويل: علي تر ټولو غوره انسان دى؛ خو يواځې كافر په دې كې شك كوي.[205]

٭ حضرت جعفر بن برقان وايي: خبر شوم چې حضرت عايشې وويل: غونډې او ناستې مو د علي په ياد ښايسته كړئ.

عايشه بي بي په مرفوع حديث سره (له رسول الله نه) روايت كوي: څوك چې په علي پسې راپاڅي، كافر دى او ځاى يې په دوزخ كې دى.(حضرت عايشې چې دا حديث ووايه)؛ وويل شول:که داسې وي؛ نو ته ولې په علي پسې راپاڅېدې وې؟ و یې ويل: په “جمل” كې مې دا حديث له ياده وتلى و، په بصره كې مې چې را ياد شو، توبه مې وويسته.[206]

٭ عطابن ابي رباح له حضرت عايشې روايت كوي: په تاسو كې د رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) پر سنتو تر ټولو پوه حضرت علي بن ابيطالب دى.[207]

٭ له حضرت عطا روايت دى: حضرت عايشې وويل: د رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) د اصحابو عالم صحابي، حضرت علي بن ابيطالب دى[208].

٭ له حضرت عايشې روايت دى: رسول الله د ځلكدن پرمهال وويل: حبيب مې راوغواړئ. حضرت ابوبكر مو رواغوښت. پاک نبي(صلی الله علیه وآله وسلم) وروكتل، مخ يې واړو، و يې ويل: حبيب مې راوغواړئ. حضرت عمر مو راوغوښت. د الله تعالی استازي (صلی الله علیه وآله وسلم) چې وروكتل، سر يې واړو و یې ویل: حبيب مې راوغواړئ.و و مې ويل: پر الله تعالی قسم چه همغه غواړي. بيا يې حضرت علي راوغوښت او چې راغى، رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) پر ځان څادر اچولى و، هغه يې لرې كړ او حضرت علي يې هم له ځان سره په همغه څادر كې ننايست او له ځانه يې بېل نكړ، تردې چې له دې نړۍ ولاړ او لاس يې د حضرت علي پر بدن و.[209]

٭ بي بي عايشه وايي: رسول الله مې وليد، چې علي يې ښكلاوه، وايي: ((پلار مې دې له يواځې شهيده ځار شي، پلار مې دې له يواځې شهيده ځار شي.[210]))

حضرت علي د علماوو له نظره

حضرت ابن عباس (رض):

٭ حضرت ابن عباس د خپل عمر په روستيو شېبو كې وويل: پالونکيه! د علي د دوستۍ په پار مې ځان ته رانږدې كړه[211].

ابن ابي الحديد معتزلي شافعي:

٭ “…. څه ووايم د هغه په هکله، چې ټول انساني فضايل پکې رانغښتل شوي او ټولې اسلامې فرقې په ځان پورې تړي. هغه د فضایلو سرچينه ده، د فضل برهانونه ترې راولاړ شوي دي.[212]

او همداز ابن ابي الحديد په “عينيه” قصيده، كې كښلي: ما هغې رڼا ته، چې د شپې تياره يې له منځه يوړه، وويل: رڼا! كه د عزى (نجف) له خاورې تېرېږئ؛ نو هغې پاكې خاورې ته ووايه:آيا پوهېږئ، څوك يې امانت درسره ايښى دى؟ حضرت “موسى بن عمران”، حضرت “عيسى مسيح” او د اسلام رسول الله همدلته دي؛ بلكې د الله تعالی رڼا په تا كې ده. كه څوك د بصيرت سترګې لري، را دې شي او و دې ګوري.

(تر څو وايي) پر الله تعالی قسم كه حضرت علي نه واى، نه به نړۍ واى، نه به د ځمكې پر سر خلك واى. زموږ حساب به د قيامت پر ورځ “هغه”، الله تعالی ته وړاندې كوي. “هغه” به پر هغه وېرونكې ورځ زموږ پناهځی او ملاتړ وي. زه پخپله معتزلي يم؛ خو ستا په پار ستا ټول لارويان راباندې ډېر ګران دي.[213]

او په بل ځاى كې وايي: تر ټولو غوره او د ملكوت خاوره، هغه ده، چې ستا بدن پکې ښخ دى. كه ته حدوث شوى نه واى؛ نو ويلي به مې واى، چې ته په بدنونو كې روح اچوې. كه مړ شوى نه واى؛ نو ويلي به مې واى، چې ته د ټولو روزي وركوونكى يې. ته يې هر څنګه چې وغواړې، زياتوې او كموې او دومره پوهېږم، چې د دين د بیرغ ځړولو ته به ستا زوى “مهدي” راځي او په نړۍ كې به مطلق عدالت راولي او زه د هغې ورځې په تمه يم.[214]

ابن ابي الحديد د نهج البلاغه په شرح كې ليكلي: نه يواځې د نص له لامله؛ بلكې د فضيلت له لامله، د ولايت چارو ته حضرت علي تر ټولو غوره و. هغه له رسول الله روسته تر ټولو غوره بشر و او ولايت يې حق و.[215]

امام ابوحامد غزالي ( ستر شافعي مذهبی عالم):

ابوحامد محمد ابن محمد غزالي د “سرالعالمين” په كتاب كې ليكلي: د دليل له څېرې حجاب لرې شو او ټول مسلمانان د “خم د غدير” پر غوړپکه يوه خوله دي، چې پر هغه ورځ رسول الله وويل: ((د چاچې زه مولى يم، علي يې هم مولى دى.)) پر هغه ورځ حضرت عمر بن خطاب وويل: مبارك دې شه! مبارك دې شه! ابوالحسنه! په رښتيا، ته زما او د هر مومن او مومنې مولى يې. په داسې توګه مباركي ويل؛ يعنې: پردې حکم راضي يم، چې د حضرت علي د خلافت په هکله صادر شوی دى (خو له خواشينۍ ) تر هغه روسته ” اماره نفس” پرې د رياست طلبۍ او د خلافت چارو نيوو ته غلبه وكړه.[216]

ابو حامد غزالي د ” غدير” په هکله وايي: كه څه، د رسول الله د “من كنت مولى فعلى مولى” وينا ډېرو علماوو رانقل كړې، چې حضرت عمر له دې خطبې روسته وويل: “بخ بخ لك يا اميرالمومنين اصبحت مولاى و مولاى كل مومن و مومنه”.

په دې توګه مباركي، د حضرت علي د ولايت منل دي؛ خو روسته، رياست طلبۍ او خلافت غوښتنې پرې لاسبرې شوه، لشكر كشۍ او فتوحاتو د هوى او هوس كاسه په لاس وركړه او همدا وو، چې بېرته له اسلامه مخكې وخت ته ورستانه شول او دا تړون او ژمنه يې په ناڅيزه بيه وپلورله. “فبئس ما يشترون”[217]

عبدالفتاح عبدالمقصود (مشهور مصرى ليكوال او عالم):

… بې د رسول الله د زامنو له پلار حضرت علي بن ابيطالب نه مې تر محمد عليه السلام روسته، څوك ددې وړ و نه ليد، چې پر پل يې قدم كېږدي او ځايناستى يې شي. زه پردې خبره له تشيع دفاع نکوم؛ بلكې دا هغه نظر دى، چې تاريخ يې نارې وهي، چې حضرت علي تر ټولوغوره انسان دى، چې د هغه غوندې بل به هېڅكله، د روزګار مور و نه زيږوي او سیده لار غوښتونكي چې د هغه په خبرو پسې ولاړ شي؛ نو هره خبره به يې ورته د لمر غوندې ځلېږي. هو! هغه د بشريت په قالب كې د کمال جوړه شوې مجسمه وه.[218]

حضرت امام ابوحنيفه (ره):

چاچې له حضرت علي سره جګړې كړي، حضرت علي ترې په حق كې و. كه حضرت علي له دې خلكو سره مقابله نه واى کړې، څوك به نه پوهېداى، چې ددې ډلو ترمنځ شرعي تكليف څه دى.[219]

امام فخر رازي (مشهور مفسر او عالم):

د رسول الله ددې خبرې له لامله: پالونکيه! علي چې هر څنګه وي، حق پرې راڅرخاوه؛ نوځکه كه څوك په ديني چارو كې حضرت علي خپل مشر كړي، نېكمرغه به وي.[220]

زمخشري (په اصولو كې معتزلي؛ خو په فروعو كې حنفي):

زه به د داسې سړي د فضيلتونو په هکله څه ووايم، چې دښمنان يې له فضيلتونو د كينې له لامله انكاري شول او د دوستانو يې هم د ډار له لامله فضايل پټ كړل؛ خو سره له دې فضيلتونو په نړۍ كې دومره خواره شول، چې په لويديځ او ختيځ پورې ورسېدل. زمخشري قدسي حديث راوړي:((څوك چې له حضرت علي سره مينه ولري؛ هغه به جنتي كړم، كه څه، زما نافرماني يې كړې وي او كه چا دښمني ورسره وكړه، دوزخي به يې كړم، كه څه، زما اطاعت يې كړى وي.)) له حضرت علي سره مينه او د ولايت منل يې د ايمان د كمال لامل دى او د ايمان په كمال کې، كه څوك په فرعو كې څه ګناه وكړي؛ نو زيانمن ندى؛ خو له حضرت علي سره مينه نلرل او د ولايت يې نه منل، ايمان نيمګړى كوى؛ نوځکه د دوزخ د اور وړ دى.[221]

امام شافعي(ره):

كه ” علي مرتضى” خلكو ته خپل باطني حقيقت څرګند كړي؛ نو خلك به كافر كړي؛ د الله تعالی په شك به ورته په سجده شي، چې خدای دى او پر سجده به شي. د هغه فضايلو ته همدا بس، چې ځينې يې په هکله په شك كې دي، چې خدای دى كه مخلوق؟[222]

حافظ ابونعيم د اهل سنتو ستر عالم:

حضرت علي بن ابيطالب د قوم مشر، پر الله تعالی عاشق او ګران، د محمد د علم د ښار ور، د قرآن شريف د ايمان د آيتونو مخاطب، د قرآن د اشارو استنباطونكى، د سمې لارې بیرغ، په ايمان راوړو كې تر ټولو ړومبى، د عدالت غوښتونكيو مشر، په قضاوت تر ټولو پوه، د صبر غونډۍ، د علم خزانه؛” علي بن ابيطالب”، د متقيانو مشر او د عارفانو ښكلا، د توحيد د حقايقو خبرونكى، د توحيد د علم د بیرغ هسکونكى، له علم او عقله ډك، د حق ويونكې ژبې او حق اورېدونكيو غوږونو خاوند، پتمن، فتنه ځپونكى، د الله تعالی له ازمېينو سرلوړى راوتونكى، ناكثان يې دفع، قاسطان يې ذليل او مارقان يې وځپل، “حضرت علي” هغه دى، چې د الله تعالی د دين په هکله سخت دريځ او د الله تعالی په ذات كې فاني دى.[223]

امام احمد بن حنبل (ره):

محمد ابن منصور وايي: موږ له امام احمد بن حنبل سره وو، چې يو سړي وويل: اباعبدالله! ته له حضرت علي د روايت شوي حديث ((انا قسيم النار=زه د دوزخ د اور ويشونكى يم)) په هکله څه وايې؟ احمد بن حنبل وويل: “و ما تنكرون من ذا؟” (ولى ترې انكار كوئ) آيا دا روايت مو نه دى اورېدلاى چې رسول الله حضرت علي ته وويل:((مومن به درسره مينه لري او منافق به درسره كينه.)) ورته مو وويل: اورېدلاى مو دى. امام احمد بن حنبل وويل: نو د مومن ځاى چېرې دى؟ ورته مو وويل: جنت. و يې ويل: د منافق ځاى چېرې دى؟ ورته مو وويل: دوزخ. بيا امام احمد بن حنبل وويل؛ نو علي د دوزخ د اور ويشونكى دى.[224]

٭ عبدالله بن احمد بن حنبل وايي: له پلاره مې د حضرت علي او حضرت معاويه بن ابوسفيان په هکله وپوښتل. په ځواب كې يې وويل: حضرت علي ډېر دښمنان درلودل، ډېرې خوارۍ يې وكړې، چې په حضرت علي كې نيمګړنې راوباسي؛ خو پیدا يې نكړى؛ نو د حضرت علي د تتولو او منځه وړو په موخه يې، د هغه د دښمنانو ستاينې پېل كړى.[225]

٭ څومره روايتونه چې د حضرت علي د فضايلو په هکله راغلي، د بل يوه صحابي په هکله هم نه دي راغلي.[226]

٭ علي تل له حق سره و او حق هم تل له علي سره و.[227]

٭ عبدالله بن احمد بن حنبل وايي: يوه ورځ له پلار سره ناست وم، يوه ډله راغله او د حضرت ابوبكر، حضرت عمر او حضرت عثمان د خلافت په هکله خبره رامنځ ته شوه. د حضرت علي د خلافت خبره شوه؛ پلار مې وويل: په رښتيا، خلافت حضرت علي ته ښكلا ورنكړه؛ خو حضرت علي خلافت ته ښكلا ور وبښله. [228]

٭ عبدالله بن احمد بن حنبل وايي: له پلاره مې د رسول الله د اصحابو د فضيلت په هکله وپوښتل، و یې ویل: حضرت ابوبكر، حضرت عمر او حضرت عثمان(یعنې لومړى حضرت ابوبكر، دويم حضرت عمر، درېیم حضرت عثمان)، و مې ویل: حضرت علي دلته څه مرتبه لري؟ و یې ويل: حضرت علي له اهلبيتو دى او له دوى سره د پرتلې او قياس وړ نه دى.[229]

ابن صباغ (مالکي مذهبى عالم):

له خولې يې حكمت راوته، په ټټر كې يې ښكاره او پټ علمونه وو، له سينې يې د علم سيندونه بهېدل؛ څپې يې دومره څپانده وې، چې رسول الله يې په هکله وويل: “زه د علم ښار او علي يې ور دى.”[230]

شبلنجي (مصرى شافعي مذهبى عالم):

د الله تعالی شكرونه چې د نعمتونو جامې يې پوره راواغوستې او حضرت محمد يې پر ټولو عربو او عجمو غوره وټاكه او اهلبيت يې پخپل فضل او كرم، پر ټولو مخلوقاتو غوره كړل، چې د نړۍ او آخرت په سيادت كې، تر ټولو مخكې ولاړل او ځانونه يې ښكاره او پټو كمالاتو ته ورسول، چې د سترو وياړنو او فضيلتونو خاوندان شول.[231]

ابوعلم (شافعي مذهبى عالم):

د يوې داسې كورنۍ په هکله څه فكر كوئ، چې الله تعالی يې په هکله وويل: “انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا ” چې له ګناه پاك دي او په رحماني ځواک د الله تعالی عبادت ته چمتو دي او د دې پاكې كورنۍ دوستي يې پر ټولو واجبه كړه او هغوى يې د ايمان بسټونه كړل، و یې ویل: “قل لا اسئلكم عليه اجرا الا الموده فى القربى” او رسول الله په څرګنده وويل:((اهلبيت په انحرافاتو او هلاكت كې له ډوبېدو د ژغورنې بيړۍ ده.))[232]

خطيب خوارزمي (مشهور حنفي مذهبى عالم):

هغه؛ اميرالمومنين، د سړيتوب او ځوانۍ د كړۍ قطب و، د نبوت د علم ميراث و، په قضاوت كې تر ټولو اصحابو غوره، امين خليفه او كلك سنګر و، د ځمكې د پاسه او تر اسمان لاندې تر ټولو انسانانو پوه و. د الله تعالی د رسول رور او د تره زوى، د رسول الله د زړه د غمونو د وريځو لرې كوونكى، وينه يې د رسول الله وينه، غوښه يې د رسول الله غوښه، زامن يې د رسول الله زامن، هډوكي يې د رسول الله هډوكي او علم يې د رسول الله علم دى. له علي سره سوله، له رسول الله سره سوله ده او ورسره جګړه له رسول الله سره جګړه ده. د نړۍ د فضایلو ويالې، د هغه له فضايلو رابهېدلې او د توحيد او عدل ګلبڼ د هغه د بڼ خبرې او ليكلنې دي. هغه د ښیون د كړۍ قطب دى، د ضلالت د تيارو چراغ، د عقلونو حقيقت او… له سره تر پښو پورې حضرت جبرائيل امين ستايلى او پر فضيلتونو يې ګواه دى. [233]

آيا د ابوتراب غوندې ځوانمرد، بل څوك شته؟ آيا پر ځمكه د هغه غوندې پاك سړى شته؟ چې كله زما سترګې درد كوي؛ نو شفا يې د حضرت علي د قدمونو خاورې دي. حضرت علي همغه دى، چې د شپې په محراب كې يې ژړل او د لمر غوندې ځلېده او د ورځې په خندا او خوشحاله څېره د جګړې د ډګر په دوړو كې لوغړن و. لاس يې د بيت المال له سرو او سپينو زرو تش و. هغه د بوتانو ماتوونكى و، چې د رسول الله پر اوږو يې پښه كېښوده. ټول خلك د مېوې د پوټکي مثال لري او حضرت علي د مېوې د زڼي.[234]

ابن حجر عسقلاني (مشهور شافعي مذهبى عالم):

امام علي بن ابيطالب په جمل، صفين او…. په جګړو كې پر حقه و.[235]

حمويي (حنفي عالم):

د الله تعالی شكرونه چې نبوت او رسالت يې پر محمد مصطفى، امين او د امن د مقام پر خاوند پاى ته ورساوه او ولايت يې د هغه پر رور پيل كړ، چې د هغه وينه ده. هغه چې مقام يې محمد ته داسې و؛ لكه د هارون چې موسى ته و؛ خو په دومره توپير چې نبي نه و. د علم د پټې خزانې ور، د بښنې او احسان ډيوه، د حكمت او عرفان د خپرېدو سرچېنه، د قرآن پر خوالو پوه، د فرقان پر ماناو پوه، پر ښكاره او پټو علمونو پوه، څه چې پټ دي، هغه ته ښكاره دي، چې ولايت يې پر خپل زوى امام مهدي پاى ته ورسېد.[236]

فواد فاروقي (ليكوال او عالم):

ما دې الله تعالی له حضرت علي ځار كړي، چې په زړه زړورتيا، په مټو كې زور او په سترګو كې نړۍ غم لري….او د هغه په وير كې اوښكې تويوي، چې په دې نړۍ كې د خپلې لور فاطمې او مېړه هومره ورته څوك نه و ګران.[237]

… د اسلامي نړۍ ستر انسان (حضرت علي ) پر زړونو واکمن و؛ نه يواځې پخپل وخت كې؛ بلكې له هغه څو پېړۍ روسته هم د هغه په حكومت كې هېڅ خلل نه دى راغلى.[238]

حضرت علي داسې ځانګړنې لري، چې بل يو مسلمان يې هم نلري: علي لومړى تن و، چې اسلام يې ومانه، په كعبه كې زيږېدلاى؛ نوځکه ډېر مورخان او څېړونكي د كعبې زوى ورته وايي.[239]

بل فضيلت چې الله تعالی علي ته ور پر برخه كړ: په وړوكتوب كې د رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) په كور كې مېشتېدل، چې د رسول الله او بي بي خديجى تر نېغې څارنې لاندې لوى شو.[240]

په دې كې شك نشته، چې حضرت علي له رسول الله روسته، ځان د خلافت چارو ته وړ باله؛ خو سره له دې، تاريخ د خلافت د چارو پاڼه بل ډول واړوله؛ خو بيا هم حضرت علي مخالفت ونښود؛ ځكه اسلام تر خلافته پرې ډېر ګران و.[241]

مشران او عالمان به چې د ستونزو په خټو كې ونښتل، په حضرت علي پسې به تلل؛ په هغه چا پسې چې رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) يې تل قضاوتونه تاييدول.

په ژوند كې يې د اسلام او مسلمانانو چوپړ ته ډېر زيارونه وګالل؛ څه د رسول الله پر ژوند، چې د اسلام خپرېدو ته يې توره وهله او څه د خلفاو پرمهال او څه پخپل وخت كې؛ خو تاريخ په دې ګواه دى، چې پر حضرت علي د خپل خلافت پرمهال له پخوا ډېر کړاوونه تېر شول؛ ځكه هغه بېلګه و او د هغه آرونو مراعاتول يې، چې پر مسلمانانو د عدالت د راوستو لپاره كول؛ تر هغه سل ځل زيات يې پر خپل ځان او خپلې كورنۍ كولې، څو پر عدالت يې كوشنۍ نيوكه هم ونشي او همدا دليل دى، چې حضرت علي تر پېړيو روسته هم د خلكو پر زړونو حكومت كوي؛ نوم دې یې تل ژوندى وي.[242]

شيخ عبدالله شبراوي (شافعي عالم):

د هاشمي لړۍ رڼا، نړۍ روښانه كړې ده، چې پکې نبوي كورنۍ، علويان او دولس تنه معصوم راځي؛ دوى ستر محمدي فضایل او عزت نفس لري.[243]

ابوهذيل (د ابن ابي الحديد معتزلي استاد):

ابن ابي الحديد د نهج البلاغې په شرح كې ليكلي: له استاد (ابوهذيل) څخه پوښتنه وشوه: الله تعالی ته حضرت علي افضل دى كه حضرت ابوبكر؟ و یې و يل: پر الله تعالی قسم! د “خندق” پر ورځ له “عمروبن عبدو” سره د حضرت علي مبارزه، كه د تلې په يوه خوا كې او د مهاجرو او انصارو ټول عبادتونه د تلې په بله خوا كې كېږدئ ؛ نو د حضرت علي د مبارزې ثواب به ترې دروند وي. ته خو لا ځانته حضرت ابوبكر ښيې.[244]

ابن مغازلي (شافعي عالم):

د الله تعالی او رسول الله تر ستاينې روسته يې ليكلي: سلام او درود دې پر حضرت علي؛ پر اميرالمومنان، د مسلمانانو پر ښاغلي، د سپېڅليو پر مشر، د نېكانو پر مبارك پلار وي او درود او سلام دې پر حضرت فاطمې زهراى بتول وي؛ د حق د رڼا پر رسۍ، د الله تعالی د رسول پر لور او درود او سلام دې پر امام حسن او امام حسين؛ د جنت د ځوانانو پر ښاغليو وي.[245]

عبدالروف مناوي (شافعي عالم):

ټول لومړني او روستني مخلوقات په دې پوه دي، چې پر “كتاب الله” يواځې علي پوهېږي.[246]

جاحظ (معتزلي مذهبي عالم):

…. علي (كرم الله وجهه) پر ممبر وويل:((زموږ كورنۍ (اهلبيت) له هېڅ شي سره د قياس او پرتلنې وړ نده.)) هغه رښتيا وويل: ته به څنګه څوك له هغه كورنۍ سره په پرتله كړې، چې د الله تعالی رسول او دوه پاك شخصيتونه (حضرت علي او حضرت فاطمه بي بي ) او د رسول الله دوه زامن (امام حسن او امام حسين) او د الله تعالی د لارې دوه شهيدان (د الله تعالی زمرى “حمزه” او د جنت د دوو وزرونو خاوند “جعفر”) له هغوى دي.[247]

په رښتيا، جګړې او كينې د اخلاقو او عقل د زيان لامل او همداسې پر اهلبيتو نور خلك افضل ګڼل هم د عقل او اخلاقو د زيان لامل ګرځي؛ نو پر موږ واجب دي، چې ړانده تعصبونه او له نفسه پلوي پرېږدو او له حقه پلوي وكړو؛ د الله تعالی رضا او د اهلبيتو د فضايلو بيانول پر موږ واجب دي.[248]

حضرت علي

د اهلسنتو په منظمو ادبياتو كې

امام محمد بن ادريس شافعي (د شافعي مذهب امام):

په يوه غونډه كې چې د حضرت علي، حضرت فاطمې، امام حسن او امام حسين يادونه كېږي، ځينې دښمنان ددې لپاره، چې له يادونې يې د خلكو پام واړوي، د نورو يادونه رامنځ ته كوي، ډاډ من وسئ! څوك چې ددې كورنۍ د ياد مخه نيسي، له بدكارې ښځې به زيږېدلاى وي. هغوى اوږده اوږده روايتونه رانقلوي، چې د حضرت علي د زامنو له صفته مخنيوى وكړي او وايي چې له دې خبرو تېر شئ؛ ځكه دا د رافضيانو خبرې دي. زه د شافعيانو امام، له الله تعالی، له هغو خلكو پناه غواړم، چې د فاطمې دوستۍ ته رافضي وايي. د الله تعالی درود دې ” د رسول پر آل” وي او لعنت دې پر داسې جاهليت وي.[249]

د حضرت علي دوستي د دوزخ له اوره خلاصون دى، د انسانانو او پيريانو امام دى. د مصطفى حقيقى وصي او د جنت او دوزخ ويشونكى دى.[250]

ما ته يې وويل: ته رافضي يې! و مې ویل: زما دين او ګروهه رفض نه دى؛ خو په دې كې شك نشته، چې غوره امام او هادي راباندې تر ټولو ګران دى؛ كه د رفض مانا د رسول الله د وصي (حضرت علي ) دوستي وي؛ نو زه تر ټولو ستر رافضي يم.[251]

الله تعالی ته زما د تقرب وسيله نبوي كورنۍ ده. هيلمن يم له دوى سره د مينې له لامله، د قيامت پر ورځ، کړنليک په ښي لاس كې راكړي.[252]

اى چې د مکې پر لور روان يې! د “منى” په شګو كې ودرېږه او د “خيف” د جومات حاجيانو ته چې سهر وختي له “منى” راځي، په چغو چغو ووايه: كه له “آل محمد” سره دوستي رفض وي؛ نو ټول انسانان او پيريان دې شاهدان وي، چې زه رافضي يم.[253]

خلك چې مې د ناپوهۍ او بى لارۍ په سمندر كې ډوب وليدل، د سپېڅلي الله تعالی، په نامه، د اهلبيتو په بېړۍ كې سور شوم او د سپېڅلي الله تعالی په رسۍ (حبل الله = نبوي كورنۍ) پورې ونښتم؛ لكه چې موږ ته امر شوى، په هغه الهي رسۍ پورې ونښلو، چې کله دين پر “٧٢ ډلو” وويشل شو، همغسې چې په بېلابېلو رواياتو كې دا خبره راغلې، چې يوه ډله پکې ناجیه ده؛ نو ته چې ځان د عقل او علم خاوند ګڼې؛ ما ته ووايه چې د رسول الله كورنۍ له باطلو ډلو ده؟ يا حق ډله ده؟ كه وايې: حق ډله ده؛ نو زما او ستا خبره يوه ده او كه وايې: باطله او بې لارې ډله ده؛ نو پوه شه، چې بې لارې يې. په پايله كې پوه شه، چې د نبوي كورنۍ ډله حق ده او پر سیده لار روانه ده.

زه هم رافضى شوم، چې په هغوى پسې ولاړم او الله تعالی دې تل د هغوى سيورې زموږ پر سرونو لري. ما د حضرت علي او د هغه د اولاد امامت ومانه؛ ځكه چې پر حقه دي او ته هم پخپله باطله ډله كې وسه، څو حقيقت درڅرګند شي.[254]

د رسول الله اهل بيتو! پر موږ د الله تعالی له اړخه ستاسې مينه او دوستي واجبه شوې او په قرآن كې هم دا خبره راغلې ده. ستاسې فضيلت ته هم دومره بس، كه څوك په لمونځ كې پر تاسې درود و نه وايي، لمونځ يې نه قبلېږي او د شعر په پاې كې وايي: كه د ” آل محمد” مينوال نه يې؛ نو مور دې سر ته كېنه، چې حرمونى يې.[255]

ابن ابي الحديد معتزلي:

كه ابوطالب او زوی يې نه واى؛ نو د اسلام دين به داسې نه واى پېژندل شوې. ابوطالب په مكه كې له هغه (حضرت محمد) ملاتړ وكړ او حضرت علي په مدينه كې. ابوطالب د خپل پلار “عبدالمطلب” پر امر، د “عبد مناف” د زامنو د روزنې دنده ومنله، چې ښه يې ترسره كړه او حضرت علي، هغه بشپړه كړه. بيا هغه (ابوطالب) د الله تعالی په امر له دې نړۍ ولاړ او خپل ښه بوى (حضرت علي ) يي په نړۍ كې يادګار پرېښود. ابوطالب د سپېڅلي الله تعالی د رضا لپاره، د الله تعالی د دين چوپړ وكړ او حضرت علي، هغه چوپړونه پوره كړل او سر ته يې ورسول.

د چټياتو ويوونكي او هغه هوښياران، چې ځانونه يې كاڼه او ړانده كړي، پوه دې شي، چې د ابوطالب مقام ته د پيساڼي هومره زيان هم نشي رسولاى. څوك چې شپې ته ورځ او رڼا ته تياره وايي، د ورځې رڼا ته زيان نشي رسولاى.[256]

دا شعرونه ابن ابي الحديد د هغو ناپوهو په ځواب كې ويلي، چې وايي: ابوطالب كافر دى.

تر رسول الله روسته په وياړنو، په شرف او فضيلت كې ستر سيد، د حضرت رسول الله وصي، د بتول (زهرا) مېړه ” علي مرتضى” و او تر هغه روسته يې دوه زامن (امام حسن او امام حسين) او بيا حمزه او جعفر (طيار) وو.[257]

ماته وايي: د حضرت علي صفتونه وكړه.كه زه يې صفت ونكړم، وېره مې ده، راته ووايي: دښمن يې يم او كه كله مې د هغه په هکله شعر نه دى ويلاى؛ نو د نفس د کمزورۍ له لامله نه دى او زه هغه نه يم، چې د حق له مذهبه به اوښتې يم. كه د نړۍ سمندرونه جوهر (رنګ)، اسمانونه كاغذونه او د نړۍ ونې قلمونه او ټول خلك د حضرت علي د فضيلتونو په ليكلو پېل وكړي، بيا به هم د هغه فضيلتونه له قلمه پاتې وي.[258]

آيا د خیبر پېښه مو نده لوستې؟ چې پکې څومره هېښنده ټكي راغلي دي؟ هغه دوه (حضرت ابوبكر او حضرت عمر)، چې د قومندانۍ پر خوالو نه پوهېدل، د ذلت او خوارۍ جامې يې د اسلام بیرغ ته ورواغوستې او له جګړې راوتښتېدل. سره له دې چې پوهېدل، له جګړې تېښته له كفر سره برابره ده؛ ځكه راوتښتېدل، چې لوړ قوي يهودي ځوان له بربنډې تورې سره پر اس سپور و او پر دوى يې بريد وكړ. ته وا؛ لكه چې د دوى دواړو پر لاسونو نكريزې وې او د هغه تورې د مرګ له وېرې راوتښتېدل (بيا ابن ابي الحديد وايي) زه له ستاسې بښنه غواړم؛ ځكه مرګ تريخ او ژوند خوږ وي او تاسې هم د هر چا غوندې د مرګ له تريخ خونده بېزاره وئ؛ خو مرګ هېڅ څوك نه دى پرېښى او په هر چا پسې راځي؛ نو د مرګ خوند هله وي، چې انسان يې پخپله وټاکي؟!

توضيح: د خیبر غزا د يهودو او د مسلمانانو ترمنځ وه، چې د خیبر په کلا كې راپېښه شوه؛ په دې جګړه كې د رسول الله په امر لومړى حضرت ابوبكر او ورپسې حضرت عمر د جګړې قومنداني ومنله، چې د خیبر کلا سوبه كړي؛ خو هغوى په دې جګړه كې ماتې وخوړه او راوتښتېدل؛ بيا رسول الله حضرت علي له يوې ډلې سره د کلا سوبې ته ولېږه، چې پايله يې د مسلمانانو برى و؛ نو “ابن ابي الحديد” دا شعر ويلې دى.[259]

قاضي ابوالقاسم توخي:

توخي د څلورم هجري كال له عالمانو دى. د مذهب په هکله يې اړپېچ دى؛ خو “علامه اميني”[260]، “ذهبي” او “سيوطي” يې حنفي بولي؛ خو له دې اختلافاتو دا پايله اخلو چې په اصولو كې معتزلي، په فروغو كې حنفي او پر مذهب زيدي و.[261]

د شعر پښتو مفهوم يې دادى:

د رسول الله د زامنو له يو زوى، هغه ناصبي او هغه ته، چې په چړچو كې لوى شوى او نسب يې هم ندى معلوم، پېغام او وصيت: هغه ته دا پېغام دى چې په حضرت علي پسې بدې ردې وايي او په عيبونو پسې يې ګرځي. هغه ته دا پېغام دى چې پخپلو خبرو كې د رسول الله سبطين رټي. ورته ووايه: د نړۍ له ټيټ مقامه، ستورو ته نشئ رسېدلاى. هغه ته دا پېغام دى چې د رسول الله هغې كورنۍ ته، چې يو عيب هم نلري، د بدو كارونو او دروغو تور کړى. هغوى چې چېرې مجلس كوي، لمر يې تر پښو لاندې ټغر وي او پر هر شي، چې سپاره وي، لمر يې سورلۍ وي. دا كورنۍ حضرت جبرائيل، حضرت محمد او حضرت علي روزلې.” حضرت علي ” د رسول الله وزير او وصي دى. هغه چې په اخلاقو كې د رسول الله غوندې و. هغه چې رسول الله په ” خم غدير “کې د ناصبي دښمنانو له وېرې وويل: ((آيا زه پر تاسې تر تاسې وړ يم؟)) ټولو وويل:هو! ته وړ يې. بيا رسول الله وويل:((د چاچې زه مولى يم؛ دا زما رور او ملګرى به يې هم مولى وي؛ نو ټول ترې اطاعت وكړئ چې هغه راته داسې دى؛ لكه هارون چې موسى ته و.[262]))

دا شعر قاضي ابوالقاسم توخي د عبدالله بن معتز عباسي په ځواب كې ويلى و. هغه د اهلبتيو له سرسختو دښمنانو و، چې كينه يې پخپلو شعرونو كې هم څرګنده كړې ده.

خطيب خوارزمي[263]:

د بوتراب غوندې ځوانمرده به چېرې وي؛ پاك ستر مشر. كه سترګې مې خوږې شي؛ نو د حضرت علي د پښو خاورې به رانجه كړم. حضرت محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) د علم ښار او علي يې ور دى. د عبادت په محراب كې په ژړا و، د جګړې په ډګر كې په خندا دى. له زر او زيور يې سترګې پټې كړي، درهم او دينار يې نه دي غونډ كړي. د شيطان له لښكر سره په جګړه كې يې د تورې برښنا د شيطان لښكر ځپلى. حضرت علي مخكې تردې، چې د ځوانۍ جامې واغوندي، د ښیون جامې يې واغوستې. حضرت علي و، چې د رسول الله پر اوږو وخوت او د قريشو بوتان يې مات كړل. حضرت علي دى چې د وصايت په نص، د رسول الله د ښځو كفيل شو. حضرت علي هغه امين دى، چې د هغه او رسول الله ترمنځ هېڅ پرده نشته. حضرت علي و، چې پر عمروعبدو يې ګوزار وكړ او د هغه پوزه يې پر ځمكه وموږله، چې دې ګوزار يې اسلام ښېرازه كړ. د “برائت”، “خم غدير”، او د “خیبر” د ورځې بیرغ راياد كړه، چې ټولې جګړې يې فيصله كړې. حضرت محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) او حضرت علي د موسى او هارون غوندې وو او دا مثال ورته رسول الله ويلى و. رسول الله خپل جومات ته ټول پرانستل شوي ورونه وتړل؛ خو د حضرت علي د كور ور يې و نه تړه. خلك پوټكي او حضرت علي زڼى دى. ولايت يې د غاړكۍ غوندې د مومنينو پر غاړه كې دى او د دښمنانو پوزه يې پر ځمكه وموږوله. حضرت عمر چې به په كومه ستونزه كې راګېر شو؛ نو حضرت علي به ورته هواروله او حضرت عمر به هم ويل:((كه علي نه واى؛ نو زه به خپلو ځوابونو هلاك كړى وم)). فاطمه، علي او زامن يې د زړونو خوشحالوونكي دي. د چا خوښه، چې د كومې كورنۍ ستاینه كوي؛ خو زه نبوي كورنۍ ستایم. كه د هغوى ستاینه ننګ وي؛ نو پخپل عقل مې دا ننګ منلى دى. حضرت علي يې وواژه، چې د حق پالو/ رښتپالو او حق پلټونكيو مشر و. د هغه زوى” امام حسن مجتبى” يې وواژه، چې د عربو د ځوانانو ښاغلى و، پر ” امام حسين” يې د “فرات” اوبه وچې كړې او په نېزو او تورو يې غلبېل كړ. كه د “زينب” خبرې نه واى؛ نو”علي سجاد” به يې هم وژلاى واى، چې ماشوم و. “زيد بن علي ” يې اعدام كړ. زړه ژړوي، چې د رسول الله لوڼې وچې شونډې، تږې او تر ټكنده لمر لاندې وي او د يزيد كورنۍ په ماڼيو كې ورېښمنۍ جامې اغوستې وي او د رسول الله كورنۍ(اهل كساء)، د اغوستو جامې نه درلودې.[264]

محى الدين عربي (حنفي عالم):

پر ما له اهلبيتو سره مينه واجب ده؛ ځكه الله تعالی ته مې د هغه خلكو پرخلاف نږدې کوي، چې له خدايه لرې دي. رسول الله د خپل رسالت اجر نه غوښته؛ خو له اهلبيتو سره یې مينه غوښته.[265]

قاضي فضل بن روزبهان:

سلام دې د الله تعالی پر غوره استازي وي. سلام دې زموږ پر ښاغلي؛ حضرت علي وي. سلام دې پر بي بي فاطمې وي، چې الله تعالی د ښځو اغلې وټاكله. سلام دې پر امام حسن وي، چې له ساه اخستو يې د مشكو او عنبرو بوي راتله؛ هغه چې هوښيار و. سلام دې پر ډېر پرهيزګار(؛ يعنې) امام حسين وي؛ هغه شهيد چې تنه يې په كربلا كې ده. سلام دې پر حضرت علي بن الحسين وي، چې د عبادت كوونكيو ښاغلى دى. سلام دې پر باقر وي، چې ښیون شوى دى. سلام دې پر صادق؛ مشر او امام وي.سلام دې پر ازمېیل شوي، نېكخويه امام كاظم وي. سلام دې پر اتم علي بن موسى الرضا وي، چې د غوره شويو ښاغلى دى. سلام دې پر پرهېزګار امام علي بن التقى وي، چې سپېڅلى دى او هيلې ورته دي. سلام دې پر هوښيار او تكړه امام علي بن محمد النقي وي، چې د نړۍ مشري كوي. سلام دې پر امام عسكري وي، چې د سپېڅلتيا او پاكۍ لښكر چمتو کوي. سلام دې پر حجت قايم؛ حضرت ابوالقاسم وي؛ هغه امام چې ډېر ژر به راښکاره شي، چې د الله تعالی په ګوند به ملاتړ شي او ډېر ژر به ووينئ، چې ځمكه به همغسې، چې له ظلمه ډكه شوې وه، له عدالته ډكه كړي. سلام دې پر هغه او د هغه پر پلرونو او يارانو، تر هغه وي چې اسمان پر خپل ځاى ولاړ وي.[266]

حسان بن ثابت:

د غدير پر ورځ رسول الله پر خپل امت غږ وكړ او امت يې هم واورېد، چې و یې ويل: ((مولى او ولي مو څوك دى؟)) وويل شول: الله تعالی مو مولى او ته مو ولي يې او څوك له دې خبرې پر انكار او نټه ځان نه ګناهكاروي. ورپسې رسول الله، حضرت علي ته وويل: ((راپاڅه! په رښتيا، خوښ يم، تر ما روسته د خلكو امام او هادي وسې، د چاچې زه ولي يم؛ علي يې هم ولي دى؛ نو تاسې ټول د علي دوستان او مرستندويان شئ. )) او ورپسې يې دعا وكړه: ((خدايه د دوستانو يې دوست او د دښمنانو يې دښمن وسه.[267]))

حسان بن ثابت د اسلام له سترو شاعرانو دى، چې د رسول الله پر ژوند يې هم شعرونه ويل. حضرت محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) يې شعرونه ستایل. يوه ورځ يې وويل: ((د حسان شعر ته شعر نشو ويلاى؛ بلكې ټول حكمت دى.)) څوک دى چې د ركوع په حال كې خپله ګوته فقير ته وركوي او دا خبره يې په زړه كې وساتله؟ څوك دى، چې د رسول الله په بستره كې سملاست او رسول الله د ثور سمڅې پر لوري روان شو. څوك دى چې په قرآن كې نهه ځل مومن ورته ويل شوى او دا آيتونه ډېر لوستل كېږي.[268]

د حضرت علي سترګې خوږېدې، په درملو پسې ګرځېده؛ خو و یې نه موندې، رسول الله خپلې توكاڼې پر سترګو ور و موږولې؛ نو څومره نېكمرغه رنځور او څومره مبارك طبيب دى او بيا يې وويل:((سبا به (د خیبر غزا ورځ) بیرغ داسې سړي ته وركړم، چې د تېرې تورې پهلوان دى، پر هغه، الله تعالی او رسول يې ډېر ګران او هغه هم، پر الله تعالی او رسول يې ډېر ګران دى او دا تړلى ورونه به پرانزي)) او دا وياړ حضرت علي ته وركړ او خپل وزير يې كړ.[269]

عمر بن فارض مشهور مصرى عارف:

عمر مې عبث تېر شو. اوس چې مرم، لاس مې تشه دى او د زړه یوازېنی تسل مې د “نبوي كورنۍ ولايت” دى.[270]

مجدالدين ابن جميل:

د اووم هجري كال له شاعرانو او عالمانو دى. د “الغدير” د كتاب د وینا له مخې، د عباسيانو د ديوان شاعر و او په يوه قصيده كې يې د “الناصرالدين الله” مدحه كړې او پردې قصيده ډېر مشهور شو، څه موده روسته د “تركات حشريه” ديوان كاتب شو، چې دا ديوان د شافعي مذهب له مخې، هغه ديوان و، چې د بې وارثو ارث به پکې ليكل كېده. ډېر وخت په زندان كې و او په يوې قصيدې كې يې پر حضرت علي توسل وكړ او د همغې ورځې پر سبا راخلاص شو. د قصيدې پښتو مفهوم يې دا دى.

…. او زه به په هغه (حرام مياشت) مياشت كې دعا وكړم او د حضرت علي ځانګړنې به خپلې مخې ته كېږدم، حال دا، د مشكو بوي ترې راځي، ور و به يې لېږم. هغه چې د “خم غدير” پر ورځ، رسول الله ښكاره عزت او شرافت ور وبښه. هغه چې لمر ورته ودرېد (ډوب نشو) او لمونځ يې پر وخت وكړ. حال دا، پر نورو ځايونو تياره خوره وه[271]. هغه چې درې ورځې يې پرلپسې خواړه و نه خوړل او بېوزلیو ته يې وركړه. هغه چې خواړه به يې كپ سوكړك و او خوښ نشو، چې ښوروا ورسره وخوري. ابوالحسنه! ته هغه پتمن يې، چې كه چا درنه پناه وغوښته؛ پناه به وركړې. د فاطمې بنت اسد زويه! له خپلو شعرونو سره ستا زيارت ته راغلى يم. ته راته په خوب كې راشه او زېرى راكړه، چې له دې ظلم او تېري خلاص شم او سړى چې خپلې چارې “حيدر” ته وسپاري؛ نو د روزګار له پېښو نه وېريږي…..”

حضرت علي د خپلو مخالفينو په كلام كې

حضرت قيس ابن ابي حازم وويل: يو سړى حضرت معاويه بن ابوسفيان ته ورغى او د يوې مسئلې په هکله يې وپوښت. حضرت معاويه بن ابي سفيان وويل: ولاړ شه او علي وپوښته، چې تر ما اعلم دى. سړي وويل: زه له تا ځواب غواړم. حضرت معاويه بن ابي سفيان وويل: مور دې سر ته كېنه! خوښ نه يې، له داسې سړي دې ځواب واورې، چې د الله تعالی رسول پخپله ژبه، علم ورښوولى او رسول اكرم يې په هکله وويل:((ستا مقام ماته داسې دى؛ لكه د هارون چې موسى ته و)) او حضرت عمر بن خطاب به هم له هغه پوښتنې كولې او ځوابونه به يې وركول او که حضرت عمر به په كومه ستونزه كې راګېر شو، ويل يې: حضرت علي چېرې دى.(بيا حضرت معاويه بن ابوسفيان، غوسه سړي ته وويل:) پاڅه! الله تعالی دې واخله او د سړي نوم يې د بيت المال له دفتره وکېښ.[272]

٭ يوه ورځ احنف بن قيس له حضرت معاويه بن ابوسفيان سره روژه ماتي ته پر دسترخوان ناست و؛رنګارنګ او ډېرو خواړو حېران كړ، اوښكې يې له سترګو راروانې شوې. حضرت معاويه بن ابي سفيان ترې ددې اوښكو علت وپوښته. هغه وويل: هغه روژه ماتى را پر ياد شو، چې له حضرت علي سره وم؛ څومره ساده روژه ماتى و. حضرت معاويه بن ابي سفيان وويل:هغه سارى نلري؛ نو خبره يې مكوه.

وګورئ: حضرت علي معيار كمال، د كتر مظلومى، 158مخ.

٭ حضرت معاويه بن ابي سفيان ته به، چې د كوم سوال ځواب نه ورتله؛ نو هغه به يې ليكه او يو تن ته به يې وركاوه، چې له حضرت علي يې ځواب واخلي. حضرت معاويه بن ابوسفيان ته چې د علي د شهادت خبر ورسېد؛ و يې ويل: د علي پر مرګ د فقهې او علم كډه بار شوه. د حضرت معاويه بن ابوسفيان رور “عتبه” وويل: دا خبره درنه د شام خلك وا نه وري. حضرت معاويه بن ابوسفيان وويل: ما (پر خپل حال) پرېږده![273]

٭ حضرت معاويه بن ابي سفيان حضرت ابوهريره ته وويل: فكر نکوم، زه به د خلافت چارو ته تر حضرت علي غوره يم.[274]

٭ حضرت معاويه بن ابي سفيان په يوه ليك كې حضرت علي ته وليكل: پر خپل سر قسم، چې په اسلام كې ستا له فضايلو او له رسول الله سره له خپلوۍ دې منكر نه يم.

٭ چې کله “محصن ضبى” له معاويه بن ابي سفيان كره ولاړ؛ نو حضرت معاويه بن ابي سفيان ترې وپوښتل: له كوم ځايه راغلې؟ و یې ویل: تر ټولو د کنجوس له څنګه راغلم! معاويه بن ابوسفيان په جيګ غږ وويل: غرق شې! څنګه دې داسې سړي ته “ابخل الناس” وويل، چې كه يو كور سره زر او يو كور سپين زر ورسره وي؛ نو له سپينو زرو به يې زيات سره زر فقيرانو ته وركړي واى او سرو او سپينو ته به يې ويل: سرو او سپينو! ولاړ شئ، بل څوك وغولوئ، ما نشئ غولولاى! تاسې ما نشئ تېر ايستلاى! تاسې مې درې طلاقه كړئ، چې بېرته راګرځېدل پکې نشته.[275]

٭ مغيره وويل: دوبی و او معاويه بن ابي سفيان له خپلې ښځې “فاخته بن قرظه” سره و، چې د حضرت علي د شهادت خبر يې ور وړ؛ معاويه بن ابي سفيان پاڅېد، و يې ويل:((انا لله و انا اليه راجعون)). خلكو علم، فضيلت او خېر له لاسه وركړ. ښځې يې وويل: تر پرونه دې ورپسې توره را ايستې وه او اوس ورته: ” انا لله و انا اليه راجعون” وايي؟ و یې ویل: كه له علم، فضيلت او سوابقو يې خبره وې؛ نو داسې خبره به دې نه واى كړې.[276]

٭ ستر سني عالم جاحظ د “المحاسن و الاضداد” په كتاب كې ليكلي: يوه ورځ “امام حسن مجتبى” د حضرت معاويه بن ابوسفيان غونډې ته ورغی، په دې غونډه كې حضرت “عمرو بن عاص”، ” مروان بن حكم”، “مغيره بن شعبه” او نور ناست وو. چې کله امام حسن راننوت، حضرت معاويه بن ابوسفيان يې ډېر درناوى وكړ او پر جيګه يې كېناوه. “مروان بن حكم” ته د حضرت معاويه بن ابوسفيان دې كار زور وركړ او په غبرګون كې يې امام حسن ته بې احترامي وكړه. امام حسن هم د هغه ځواب، په سړه سينه وركړ. دلته حضرت معاويه بن ابوسفيان مروان ته وويل: زه دې ددې سړي له بې احترامۍ منع كوم (ځكه) نه يې پلار ستا د پلار غوندې دى او نه پخپله ستا غوندې دى، ته د شړل شوي زوى يې او دا د الله تعالی د رسول زوى دى.[277]

٭ معاويه بن ابوسفيان محمد بن ابي ابكر ته وليكل: د رسول الله پر ژوند ما او ستا پلار د حضرت علي حق رعايتول، پر ځان واجب ګڼل او د هغه د فضيلتونو او ستروالي مو سترګې نشوې پټولاى؛ خو چې کفه الله تعالی، حضرت علي د رسول الله ځايناستى وټاكه؛ نو ستا پلار او فاروق (عمر بن خطاب) لومړي كسان وو، چې د علي حق يې ولتاړه او د هغه له فرمان سره يې مخالفت وكړ.[278]

٭ حضرت عمرو عاص، حضرت معاويه بن ابوسفيان ته وويل: داچې زه د حضرت علي نوم په دبدبه اخلم، ته تر ما په دې كار كې ډېر مخكې يې؛ خو ته دا خبره پټوې او زه يې ښكاره كوم.[279]

٭ حضرت “عمرو بن عاص” د حضرت علي په هکله حضرت معاويه بن ابوسفيان ته لاندې شعرونه وليكل:((د الله تعالی له رسوله مې د علي په هکله ډېر سپارښتونه اورېدلي دي.

رسول الله د “خم غدير” پر ورځ پر ممبر وويل: حال دا، له رسول الله سره تللي كسان ټول ورسره وو او د الله تعالی له اړخه د مسلمانانو امارت يې حضرت علي ته وروباښه، حال دا، غوره ځايناستى او امير و او (پر هغه ورځ) د حضرت علي لاس د رسول الله په لاس كې و او په ښكاره يې خلكو ته د الله تعالی حکم ووايه: ((د چاچې زه مولى يم، تر نن روسته یې علي تر ټولو غوره مولى دى.))[280]

٭ حضرت معاويه بن ابوسفيان چې يزيد ته بيعت اخستو ته مکې ته راغى؛ نو په “دارالندوه”كې یې د رسول الله د اصحابو شورا جوړه كړه، حضرت معاويه بن ابوسفيان د غونډې په پېل كې په حضرت علي پسې خوله راوسپړله او په تمه و، چې سعد هم ورسره يوه خوله شي؛ خو سعد، معاويه بن ابوسفيان ته وويل: ما ته چې د حضرت علي دا درې ځانګړنې رايادې شي؛ نو د زړه له كومي وايم، چې كاشكې ما هم دا ځانګړنې درلوداى. 1 _ رسول الله حضرت علي ته وويل:((ستا مثال ما ته داسې دى؛ لكه د هارون چې موسى ته و؛ خو په دومره توپير، چې تر ما روسته بل پېغمبر نه راځي.2 _ د خیبر غزا پر ورځ، رسول الله وويل:((سبا به بیرغ داسې سړي ته وركړم، چې الله تعالی او رسول يې پرې ګران دى او هغه هم پر الله تعالی او رسول يې ګران دى او دا جګړه به ګټي او هېڅكله له جګړې نه تښتي.3 _ د نجران له مسيحيانو سره د مباهلې پر ورځ، رسول الله، علي، فاطمه، حسن او حسين له ځان سره راوړل، و یې ویل: ((پالونکيه! دوى زما اهل بيت دي.[281]))

٭ حضرت معاويه بن ابوسفيان په حج كې و، چې حضرت سعد بن ابي وقاص ورغى او د حضرت علي خبره رامنځ ته شوه؛ نو حضرت معاويه بن ابوسفيان حضرت علي ته كنځلې وكړې.سعد پر غوسه شو او و يې ويل:هغه چا ته كنځلې كوې چې د الله تعالی رسول يې په هکله وويل:((د چاچې زه مولى يم؛ نو د تره زوى مې علي به يې هم مولى وي. )) او همداسې له رسول الله مې واورېدل: ((ماته د علي مثال داسې دى؛ لكه د هارون چې موسى ته و؛ خو په دومره توپير چې تر ما روسته بل رسول الله نه راځي.))او بيا يې ويل: ((بیرغ به نن داسې سړي ته وركړم چې الله تعالی او رسول يې پرې ډېر ګران دي او هغه هم پر الله تعالی او پر رسول يې ګران دى.[282]))

٭ ابويعلي او بزار له سعد بن ابي وقاص نه روايتوي: د الله تعالی استازي وويل: ((چاچې علي ازار كړ، زه يې هم ځورلى يم.))

٭ مسلم له حضرت سعد بن ابي وقاص نه روايتوي: د “ندع ابناءنا و ابناءكم…” آيت چې نازل شو؛ نو رسول الله(صلی الله علیه وآله وسلم) علي، فاطمې او حسنين راوغوښتل، و یې ویل: ((خدايه! دوى زما اهل بيت دي.))[283]

٭ حضرت سعد بن ابي وقاص وايي: حضرت علي وپوښتل شو: ولې ته د رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) تر نورو اصحابو ډېر پر احاديثو پوه يې؟ و يې ويل: له رسول الله به مې چې پوښتنه كوله، ځواب يې راكاوه او چې چوپ به شوم؛ هغه به خبرې پېلولې.[284]

٭ مروان بن حكم چې له يزيد بن معاويه بن ابي سفيان روسته د خلافت پر ګدۍكېناست؛ امام سجاد ته يې وويل: هيچا د حضرت علي هومره له حضرت عثمان څخه دفاع ونكړه. امام سجاد وويل:نو ولې پر ممبر ورته كنځلې كوئ؟ مروان وويل: بې له دې پر خلكو واکمني نشو كولاى.[285]

٭ حضرت معاويه بن ابي سفيان په صفين جګړه كې وويل: پر الله تعالی، چې له تاسې غواړم، پر علي د غشيو باران جوړ كړئ او سوری سوری يې كړئ، چې خلك او ملك ترې خلاص شي. په دې وخت كې مروان وويل: پر الله تعالی قسم، چې پر موږ تنګ يې (موږ پرې وژنې)؛ ځكه ته مې مرګ ته د زمري خولې ته لېږې. دا يې وويل، غوسه پاڅېد او ولاړ. وليد بن عقبه په دې باب شعر ويلی، چې پښتو مفهوم يې دادى:

موږ ته د زمري د وژلو فرمان راكوې، چې د جګړې په ډګر كې ټول ترې تښتي.[286]

عبدالرحمن بن ملجم مرادي (د حضرت علي قاتل)

د بحارالانوار په نهم ټوك كې علامه مجلسي ليكلي: عبدالرحمن بن ملجم چې له “يمنه” راغى او حضرت ته ورغى او د آنحضرت د شان او فضيلت ته يې قصيده وليكله او هماغلته پاتې شو، څو رنځور شو او پخپله حضرت علي يي څارنه كوله. د نهروان په جګړه كې، هغه د حضرت علي د لښكر د يوې ډلې بیرغوال و؛ ان حضرت علي ورته وويل: ته زما وژونكى يې. و یې ویل: اميرالمومنينه! ما ووژنه، چې دومره غټه ګناه ونكړم؛ خو آنحضرت وویل: له جنايته مخكې غچ اخستنه غندم؛ خو عبدالرحمن بن ملجم له دوو خوارجو سره د ناستې پاستې او د هغې بدلمنې ښځې “قطامه” د عشق لپاره، د حضرت علي وينه تویې كړه.[287]

پاى

حمزه بابا وايي:

ګويا موج دى د ځواک په سيند كې زور د علي
زړه د الحاد د بړبوكو چولى شور د علي
رور د علي كه و نبي، نبي و رور د علي
كور د علي و د نبي د نبي كور د علي
نامه د خداى چې شوه نامه د علي نام خدا
ځكه نشان شو لو سوا له حد نه خور د علي
پرانېزه سترګې څه پرسان د مرتبو يې كوې
باغ د اسلام دى په رنګ رنګ ګلو سمسور د علي
چې په شكم كې د مادر يې هدايت كولو
د ماسوى ته احتياج ګاڼه پېغور د علي
څوك يې چې غم د فرزندانو كاندې غم يې څه دى
چې يې محبوب د كبريا غوندې غم خور د علي
چې غوره شوى د كوثر د اوبو ويش لره و
په مصيبت د صبر جام نه شو نسكور د علي
راشه جوهر د قربانۍ كړه راپر زړه د حسين
د سړيتوب پر آينه باندې دى پور د علي
حمزه نظر به وي پرې تل چې بې نوا ليمه وي
او شوې ككۍ دي چې ككۍ دي ځي په تورد علي

خوشال بابا وايي:

د علي د آل دوستي د ايمان زړه دى
څوك دې شك په دا په زړه نه راولي
د علي د آل په مدح كى جنت دى
د خوشال خټك په داده تسلي

خوشال بابا وايي:

كه په كار دې ده د خداى پېژندګلوي
پيروي د “محمد” كړه د “علي”
“محمد”، “علي” چې دوه ويني په سترګو
په دا كار كې احولي ده احولي
حمزه باباوايي:

دا همه علمونه ټول يوه نقطه ده
د هستۍ ونه فقط يوه دانه ده
محمد کې هم ددې نقطې تفصيل دى
او علي ددې علمونو دروازه ده
د اذا تلها څه نور تفسير شته
نمر د علم محمد قمر علي دى
چې يې سترګې د نبي پر مخ پرانستې
په تېرو د ضلالت سحر علي دى
حمزه چې نقطه نه لري د چا نامه ده
نامه د محمد او د “الله” نامه ده
سويمه له دې دوو چى په يو حرف ده کمه
هغه مې د “علي” مشکل کشا نامه ده

حمزه بابا وايي:

سلام دې پر هغه وي چې رحمت دى د کونينو
درود پر هغه پاک چې دى آقا د ثقلينو
سلام دې پر هغه وي چې صاحب دى د دارينو
درود پر هغه پاک چې و، بابا د حسنينو
سلام دې تل تر تل وي پرې بابا چې د زهرا دى
درود پر هغه ښکلي چې اخي د مرتضى دى
غم خور دى دامت آل اطهار د محمد
تفسير دوالضحى شو سپين رخساردمحمد
سلام پر هغه ذات شه، چې محبوب دكبريا دى
درودپر هغه پاك دې وي بابا چې دزهرادى
صلوات پر هغه نورشه چې اخي دمرتضى دى
سلام دې پر هغه وي چې نيكه دمجتبى دى
چې هر څوک د پنج تن نه لري ياري
مرګ د روح يې دې له دغې بيماري
د كور خلك برابر دپردو نه دي
زه اول يم “پنج تني” بيا “چار ياري”
چى احمد، علي، زهرا حسنين واړه
اولى نه ګڼي عبث كوي خواري
پس له دې مې پسند واړه اصحاب دي
چې لري په تابعينو سرداري
زه حمزه د بوتراب د در تراب يم
چې يې فيض تر قيامته دى جاري

خوشال بابا وایي:

سرحلقه د اولياوو هغه شــــــــــماره
چې شيطان يې بند کړى په قفس دى[1]
شفاعت د محمد ثابت په نـــــص دى
دا په داچې د درست جهان آخص دي
د موسى دعيسى کله دا ضـــــــفت وو
د لولاک نعت پرده باندې مختص دى[2]

[1] > ارمغان ٦٢٣مخ

[2] > ارمغان ٦٢٣مخ

حمزه بابا وايي:

ګويا موج دى د ځواک په سيند كې زور د علي
زړه د الحاد د بړبوكو چولى شور د علي
رور د علي كه و نبي، نبي و رور د علي
كور د علي و د نبي د نبي كور د علي
نامه د خداى چې شوه نامه د علي نام خدا
ځكه نشان شو لو سوا له حد نه خور د علي
پرانېزه سترګې څه پرسان د مرتبو يې كوې
باغ د اسلام دى په رنګ رنګ ګلو سمسور د علي
چې په شكم كې د مادر يې هدايت كولو
د ماسوى ته احتياج ګاڼه پېغور د علي
څوك يې چې غم د فرزندانو كاندې غم يې څه دى
چې يې محبوب د كبريا غوندې غم خور د علي
چې غوره شوى د كوثر د اوبو ويش لره و
په مصيبت د صبر جام نه شو نسكور د علي
راشه جوهر د قربانۍ كړه راپر زړه د حسين
د سړيتوب پر آينه باندې دى پور د علي
حمزه نظر به وي پرې تل چې بې نوا ليمه وي
او شوې ككۍ دي چې ككۍ دي ځي په تورد علي

خوشال بابا وایي:

ترهلال اوتربلال يې صــــــــــدقه شم
لارانجه مې دپله خاورې دبوذر دي [1]

حمزه بابا

سلمان و که بوذر و که مقداد و که عمار
هر يو زمونږه تاج و د دوى تاج د سر علي

[1]. ٥٦٩مخ: د خوشال ارمغان

خوشحال بابا دولس ګوني امامان راښيي:

دجهان دولس امام دي
په حديث کې نام په نام دي
يوعلي دويم حســـن دى
بل حسين پاکيزه تــــــــن دى
چهارم زين العابــدين دى
بل باقرستنه دديـــــــــــــــن دى
بل جعفر ورپـسې هم دى
بل امام موسى کاظـــــــــــم دى
بل امام، على رضــــادى
محــــمد تقى بل بـــــــــــــــيادى
بل امام، على نقــــي دى
بل حسن عســـــــــــــکري دى
بل امام، امام مهدي دى
چې ددرست جهـــــان هادى دى
دبې بــــي زهرا اولاددى
پشت په پشت داهســـې ياد دى
پاک ســـني هغه آدم دى
چې دآل په عشق محـــکم دى[1]

[1] ارمغان، ۸۰۵ مخ

كتابښود

هغه كتابونه او سرچینې چې، په دې كتاب كې ګټنه ترې شوې ده:

الف: د اهل سنتو منابع

1_ كبير تفسير فخر رازي

2_ شواهدالتنزيل تفسير حافظ حسكاني

3_الدرالمنثور تفسير سيوطي

4_ ابن كثير تفسير ابن كثير

5_كشاف تفسير زمخشري

6_طبري تفسير طبري

7_بيضاوي تفسير بيضاوي

8_ اسباب النزول تفسير واحدي نيشابوري

9_ روح المعاني تفسير شهاب الدين الوسي

10_ فتح القدير تفسير قاضي شوكاني

11_الكشف والبيان ثعلبي

12_انساب الاشراف بلاذري

13_ كفاية الطالب ګنجي شافعي

14_ ينابيع المودة شيخ سليمان قندوزي حنفي

15_مجمع الزويد هيثمي

16_ فرايد السمطين علامه حمويني

17 _ البدايه والنهايه ابن كثير

18_ مناقب امير المومنين ابن مغازلي

19_ كنزالعمال متقي هندي

20_د بغداد تاريخ خطيب خوارزمي

21_ تاريخ دمشق ابن عساكر

22_تاريخ الخلفاء سيوطي

23_ الصوعق المحرقه ابن حجر

24_مناقب اميرالمومنين خوارزمي

25_نورالابصار شبلنجي

26_الليالي المصنوعه سيوطي

27_اسدالغابه ابن اثير

28 _ ما نزل من القرآن فى علي ابو نعيم اصبهاني

29 _ الفصول المهمه ابن صباغ مالکي

30 _ المستدرك الصحيحين حاكم نيشابوري

31 _ المسند احمد بن حنبل

32_المعجم الكبير طبراني

33 _ تهذيب الكمال حافظ المزى

34_الفضایل قطيفى

35_ميزانالاعتدال ذهبي

36 _ استيعاب ابن عبدالبر

37 _ تذكره الخواص سبط بن الجوزي

38_تاريخ الاسلام ذهبي

39_الجامع لاحكامالقران قرطبى

40 _ الفضایل احمد بن حنبل

41 _ الاصابه ابن حجر عسقلاني

42_خصائص اميرالمومنين نسائى

43 _ رياض النضره محب الدين طبري

44 _ فتح البارى ابن حجر عسقلاني

45_مقتل الامام حسين خوارزمي

46_كنزالفوائد كراجكى

47 _ خصائص الوحى المبين حيى بن بطريق

48 _ مناقب آل علي رشيد الدين

49_احياءالعلوم ثعلبي

50_جمع الجوامع سيوطي

51 _ سنن ابن ماجه محمد بن يزيد قزوينى

52 _ صحيح ترمذي محمد بن عيسى ترمذي

53 _ صحيح بخارى محمد بن اسماعيل بخارى

54 _ عمده القارى ابن احمد حلبى عينى

55_السنن الكبرى بيهقي

56 _ شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد

57 _ ذخائر العقبى محب الدين طبري

58 _ لسان الميزان ابن حجر عسقلاني

59 _ حلية الاولياء ابونعيم اصبهاني

60_الاتحاف حب الاشراف شبراوي

61_الجامع الصغير سيوطي

62_مثنوى معنوى مولوي

63_المحاسن والضداد جاحظ

64 _ امام علي بن ابيطالب عبدالفتاح عبدالمقصود

65 _ بيست و پنج سال سكوت علي فواد فاروقي

66 _ علي چهره درخشان اسلام ابي الحديد، د علي دواني ژباړه

67 _ معجم الادباء ياقوت حموى

ب: د شيعه وو سرچینې

1 _ تفسير الميزان مرحوم علامه طباطبايي ره

2 _ مجمع البيان تفسير شيخ طبرسي ره

3 _ البرهان تفسير علامه بحراني

4 _ نمونه تفسير جمعى از نويسندګان

5 _ كمال الدين شيخ صدوق

6 _ الغدير مرحوم علامه اميني

7 _ اثارالصادقين شيخ صادق احسان بخش

8 _ جلاء العيون علامه مجلسي ره

9 _ ائمه اثنى عشر احمد بن عبدالله بن عياشى جوهرى

10 _ شيعه در اسلام علامه طباطبائى ره

11 _ ولاء ها و ولايتها علامه شهيد مرتضى مطهري

12 _ سيرى در صحيحين محمد صادق نجمي

13 _ الهيات و معارف اسلامى آيت الله جعفر سبحاني

14 _ اسرار آل محمد سليم بن قيس

15 _ امامت و رهبرى علامه شهيد مرتضى مطهري

16 _ مصباح الموحدين عباس علي موحدي منفرد

17 _ شبهاى پيشاور سلطان الوعظين شيرازي

18 _ چكيده انديشه ها سيد يحيى برقعي

19 _ سيد الشهداء آيت الله شهيد دستغيب

20 _ علي معيار كامل دكتر رجب علي مظلومي

21 _ داستان غدير جمعي از دبيران

22 _ بررسى مسائل كلى امامت آيت الله ابراهيم اميني

23 _ فاطمه الزهرا ګفتار مرحوم آيت الله اميني

24 _ علي و پيامبران حكيم سيد محمود سيالكوټي

25 _ چرا شيعه شدم سيد محمد رازي

26 _ بوستان معرفت سيد هاشم حسيني تهراني

27 _ قصه هاى قرآن سيد ابوتراب صفايي

28 _ مباحثى در معارف اسلامى علامه سيد علي بهباني

29 _ ادبيات و تعهد در اسلام محمد رضا حكيمي

30 _ علي كيست فضل الله كمپاني

31 _ هشتادو دو پرسش آيت الله شهيد دستغيب

32 _ حق با علي است مهدى فقيه ايماني

33 _ زندګانى فاطمه الزهرا آيت الله شهيد دستغيب

34 _ ګنجينه هاى شعر و ادب فارسي مصطفى هادي

35 _ اين است آئين ما مرحوم كاشف الغطا

36 _ باب هادى عشر مرحوم علامه شهرستاني

37 _ فرهنګ برزګان ايران و اسلام آذر تفضلى _ مهين فضایلى جوان

38 _ النور المشتعل تعليق و شرح باقر محمودى بر كتاب ما نزل من القران فى علي

39 _ صلح امام حسن شيخ راضى آل ياسين

40 _ تجريد الاعتقاد خواجه نصير الدين طوسي

41 _ تفسير نورالثقلين مرحوم عبدعلي بن جمعه الحويزي

42 _ آنګاه ښیون شدم دكتر سيد محمد تيجاني سماوي

43 _ اى اشكها بريزيد ديوان حبيب الله چايچيان (حسان)

ج- بېلابېلې سرچېنې:

1 _ امام علي، مشعلي و دژي سليمان كتانى، ترجمه جلال الدين فارسى

2 _ امام علي صداى عدالت انساني جرج جرداق

3 _ الفتوح ابو محمد احمد بن علي اعثم كوفي كندي

4 _ محاضرات راغب اصفهاني

5 _ المنجد

6 _ فرهنګ جامع

7 _ منجد الطلاب

8 _ مجمع البحرين

9 _ فرهنګ معين

10_ فرهنګ عميد

[1] وګورئ: 1_ خطيب بغدادي، د بغداد تاريخ؛ 6 ټوك، 22 مخ، 3275 ګڼه. 2 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة؛ 42 باب، 148 مخ. 3 _ حافظ بن عساكر، ترجمه اميرالمومنين تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 431مخ، 941 حديث، 2 چاپ. 4_ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 62 باب، 231 مخ. 5 _ سيوطي، تاريخ الخلفاء؛ 172 مخ او همداسې؛ اللئالي المصنوعه؛ لومړى ټوك، 192 مخ، لومړى چاپ. 6 _ ابن حجر، صواعق؛ 76 مخ.

[2] وګورئ: 1_ ابن عساكر، ترجمه امير المومنين من تاريخ دمشق؛ 2 ټوك، 430مخ، 940 حديث، 2 چاپ. 2 _ ابن حجر، صواعق؛ 76 مخ. 3 _ سيوطي، تاريخ الخلفاء؛ 171 مخ. 4 _ حافظ الحسكاني؛ شواهد التنزيل: لومړى ټوك، 39مخ، 50 حديث د پينځم فصل سريزه، لومړى چاپ او همداسې د همغه كتاب؛ 41 مخ 55 حديث. 5 _ ګنجي شافعي، کفاية الطالب؛ 62 باب، 253 مخ. 6 _ شبلنجي، نورالابصار؛ 73 مخ.

[3] وګورئ: 1 _ حافظ الحسكاني، شواهد التنزيل؛ لومړى ټوك، 43 مخ، 58 حديث، لومړى چاپ. 2 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 42 باب، 148 مخ.

[4] ) مايده 55 آيت(

[5] وګورئ: 1_ مجمع البيان؛ 3 او 4 ټوكونه، 324 مخ. 2 _ تفسير الميزان؛ 6 ټوك، 24_1 مخونه.3 _ تفسير نمونه؛ 4 ټوك، 422 مخ.4 _فخر رازي پخپل تفسير كې تر پورتني آيت لاندې؛ 12ټوك 26 مخ.5 _بلاذري، انساب الاشراف؛ 2ټوك، 150مخ، 151 حديث (د بيروت لومړى چاپ) 6_ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 62 باب، 251 مخ. 7_ هيثمي، مجمع الزوايد؛9ټوك، 134مخ.8 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 251مخ.9 _ الحمويني، فرائد السمطين؛ لومړى ټوك 191 او 193 مخونه، د بيروت لومړى چاپ. 10 _ حافظ الحسكاني؛ شواهد التنزيل: لومړى ټوك، 173 مخ، 231 حديث، لومړى چاپ.11 _ ابن كثير پخپل تفسير كې تر پورتني آيت لاندې: 2ټوك، 597 او 598 مخونه، د بيروت چاپ او همداسې وګورئ؛ البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 358 مخ، باب فضايل علي. 12 _ ابن مغازلي؛ مناقب؛ 311 او 312 مخونه، 355 حديث.13 _ سيوطي، الدرالمنثور؛ 2 ټوك، 322 مخ كې تر پورتني آيت لاندې. 14_ بيضاوي، تفسير بيضاوي؛ لومړى ټوك، 272 مخ كې تر پورتني آيت لاندې. 15_ زمخشري، كشاف؛ لومړى ټوك، 649 مخ كې تر پورتني آيت لاندې. 16 _ طبري، د طبري تفسير؛ 6ټوك، 288 مخ كې تر پورتني آيت لاندې. 17_ متقي هندي، كنز العمال؛ 7ټوك، 305 مخ، لومړى چاپ او بل چاپ؛ 6ټوك، 391 مخ. 18_ خوارزمي، مناقب امير المومنين؛ 187.

[6] (بقره 274 آيت )

[7] وګورئ: 1 _ ابن اثير، اسدالغابه؛ د امير المومنين د حالاتو شرح، 4ټوك، 25مخ. 2 _ بيضاوي، تفسير بيضاوي؛ 1ټوك، 141مخ كې تر پورتني آيت لاندې. 3 _ الحموئي (حمويني )، فرائد السمطين؛ لومړى ټوك، 356مخ، 66باب، 282حديث.4 _ فخر رازي؛ كبيرتفسير ؛ 7ټوك، 89مخ او په بل چاپ كې په 7ټوك، 83 مخ كې تر پورتني آيت لاندې. 5 _ حافظ الحسكاني، شواهد التنزيل؛ لومړى ټوك، 115مخ، 163حديث.6 _ ابن مغازلي؛ مناقب امير المومنين؛ 325حديث، 280 مخ. 7 _ سيوطي، تفسير الدارالمنثور؛ لومړى ټوك، 374مخ كې تر پورتني آيت لاندې. 8 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 62باب، 232 مخ.9 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 250مخ.10 _ ابن كثير پخپل تفسير كې؛ لومړى ټوك، 326مخ كې تر پورتني آيت لاندې. 11 _ زمخشري، د كشاف تفسير؛ لومړى ټوك، 319مخ كې تر پورتني آيت لاندې. 12 _ خوارزمي، مناقب ؛ 17 فصل، 190مخ.

[8] (مائده: 67 آيت)

[9] وګورئ: 1 _ سيوطي؛ الدرالمنثور تفسير: 2 ټوك، 327مخ كې تر پورتني آيت لاندې. 2 _ فخر رازي؛ كبير تفسير: 3ټوك، 636مخ او په بل چاپ كې؛ 12ټوك، 49مخ كې تر پورتني آيت لاندې. 3 _ حافظ ابن عساكر؛ امير المومنين من تاريخ دمشق: 2ټوك، 86مخ، 589 حديث. 4 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 140مخ، 39باب او همداسې د همدى كتاب د المناقب السبعون باب ؛ 283مخ، 56حديث. 5 _ حافظ الحسكاني؛ شواهد التنزيل: لومړى ټوك، 188 او 244 مخونه.6 _ ابوالحسن واحدي نيشابوري؛ اسباب النزول: 150مخ.7 _ حافظ ابونعيم اصفهاني، “ما نزل من القران فى علي “؛ تر پورتني آيت لاندې. 8 _ شهاب الدين الوسي شافعي، روح المعاني؛ 6ټوك، 172 مخ او بل چاپ؛ 2ټوك، 348مخ. 9 _ ابن صباع مالکي، فصول المهمه؛ 27مخ.10 _ قاضي شوكاني، فتح القدير؛ 3ټوك، 57مخ.

او نورو عالمانو؛لكه حافظ ابوسعيد سجستاني د “الولاية” په كتاب كې او بدرالدين حنفي د “عمدةالقادري” په كتاب كې او حمويني د “فرائد السمطين” په كتاب كې.

[10] (مايده:٣)

[11] وګورئ: 1 _ حافظ حسكاني، شواهد التنزيل ؛ 1 ټوك، 157 مخ، 211 حديث. 2 _ حمويى (حمويني )، فرائد المسطين؛ لومړى ټوك، 74مخ، 12باب. 3_ ابن كثير پخپل تفسير كې تر پورتني آيت لاندې2ټوك، 491مخ او بل چاپ ؛ 2ټوك، 14مخ او همداسې؛ البدايه والنهايه ؛ 7ټوك، 347 مخ. 4 _ ګنجي شافعي؛ كفاية الطالب؛ 62 باب، او 62 مخونه. 5 _ ابن مغازلي شافعي، مناقب امير المومنين؛ 19مخ، 24 حديث. 6 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 38 باب، 135 مخ. 7 _ سيوطي، تفسير الدرالمنثور؛ 2ټوك، 284 مخ كې تر پورتني آيت لاندې. 8 _ حافظ ابي نعيم اصبهاني د “ما نزل فى القرآن فى علي ” په كتاب كې تر پورتني آيت لاندې. 9 _ خوارزمي، مقتل؛ لومړى ټوك، 4فصل، 47مخ او مناقب امير المومنين؛ 14فصل، 80 مخ.

[12] (رعد:7)

[13] وګورئ: 1 _ فخر رازي، كبير تفسير؛ 19ټوك، 14مخ كې تر پورتني آيت لاندې. 2 _ سيوطي ؛ الدرالمنثور؛ 4 ټوك، 52 مخ، كې تر پورتني آيت لاندې. 3 _ حافظ حسكاني، شواهد التنزيل ؛ لومړى ټوك، 293 مخ، 398حديث، لومړي چاپ كې تر پورتني آيت لاندې. 4 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 129 او 130 مخونه، باب فضايل علي. 5 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 62 باب، 233مخ.6 _ خطيب بغدادي د فضل بن هارون د ابي ثور الفقيه خاوندپه شرح كې، د بغداد تاريخ ؛ 12ج، 372مخ.7 _ عبدالله بن احمدبن حنبل، المسند؛ مسند علي، 1041 ګڼه، لومړى ټوك، 126مخ، لومړى چاپ.8 _ ابن كثير پخپل تفسير كې؛ 4ټوك، 499مخ كې او بل چاپ؛ 2ټوك، 502مخ د بيروت چاپ كې تر پورتني آيت لاندې. 9 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: باب المناقب السبعون؛ 292مخ، 50 حديث.10 _ حافظ ابونعيم اصبهاني، “ما نزل من القران فى علي ” كې تر پورتني آيت لاندي.11 _ طبري پخپل تفسير كې تر پورتني آيت لاندې ؛ 13ټوك، 108مخ، لومړى چاپ. 12 _ طبراني، معجم الكبير ؛د الفاء باب؛ لومړى ټوك، 162مخ.

[14] (سجده:١٨)

[15] وګورئ: 1 _ حافظ حسكاني، شواهد التنزيل ؛ لومړى ټوك، 448مخ، لومړى چاپ كې تر پورتني آيت لاندې. 2 _ خطيب بغدادي، د بغداد تاريخ؛ 7291 ګڼه، 13ټوك، 321مخ.3 _ بلاذري، انساب الاشراف؛2ټوك، 148مخ، 150حديث د بيروت پينځم چاپ. 4 _ ابن مغازلي؛ مناقب ؛324مخ، 370 او 371 ګڼې.5 _ ابن كثير پخپل تفسير كې؛ 3ټوك، 462 مخ.6 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة ؛250مخ. 7 _ زمخشري، د كشاف تفسير؛3ټوك، 514مخ كې ترپورتني آيت لاندې. 8 _ سيوطي، الدرالمنثور؛ ټوك، 193مخ، تر پورتني آيت لاندې.9 _ طبري پخپل تفسير كې؛ 21ټوك، 61 او 68 مخونه.10 _ حافظ المزي، تهذيب الكمال؛ 8ټوك، 1475مخ.11 _ قطيعي، الفضائل؛ 112مخ، لومړى چاپ.12 _ ابوالحسن واحدي، اسباب النزول؛ 263مخ.

[16] (واقعه 10 -١١آيتونه)

[17] نورالثقلين (5ټوك، 206مخ). د الميزان تفسير؛ (19ټوك، 134مخ)

[18] وګورئ: 1 _ ابن مغازلي؛ مناقب امير المومنين؛320 مخ، 365 حديث.2 _ حافظ حسكاني، شواهد التنزيل؛ 2 ټوك، 216مخ، 928 حديث كې تر پورتني آيت لاندې. 3 _ هيثمي، مجمع الزوايد؛ 9ټوك، 102مخ.4 _ سيوطي، الدرالمنثور؛6ټوك، 171مخ كې تر پورتني آيت لاندې. 5 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 100 باب، 377 مخ.6 _ ذهبي، ميزان الاعتدال؛ لومړى ټوك، 536مخ، 2002حديث.7 _ ابن عمر يوسف بن عبدالله، استيعاب؛ 3ټوك، 109مخ، 1855 حديث.8 _ سبط بن الجوزي، تذكره الخواص ؛ 2باب، 21مخ.9 _ حافظ ابن عساكر؛ شرح حال امير المومنين من تاريخ دمشق: لومړى ټوك 41 او 117مخ، 59 او 141 حديث.10 _ طبراني، معجم الكبير؛ د حضرت عبدالله بن عباس مسند؛ 3 ټوك، 112مخ.11 _ خوارزمي، مناقب ؛ 19مخ، 7حديث.12 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 38باب، 135مخ.

[19] وګورئ: 1 _ فخر رازي، كبير تفسير؛ 16ټوك، 11 مخ كې تر پورتني آيت لاندې. 2 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 62باب، 238مخ.3 _ حافظ حسكاني، شواهد التنزيل؛ لومړى ټوك، 344مخ، لومړي چاپ كې تر پورتني آيت لاندې. 4 _ سيوطي، الدرالمنثور؛ 3ټوك، 236مخ او بل چاپ ؛ 218 مخ كې تر پورتني آيت لاندې. 5 _ ابن مغازلي شافعې، مناقب اميرالمومنين ؛ 321مخ، 367 او 368 حديثونه.6 _ حافظ ابي نعيم اصبهاني، “مانزل من القران فى علي ” په كتاب كې تر پورتني آيت لاندې. 7 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 21باب، 106مخ.8 _ زمخشري، دكشاف تفسير؛ 2ټوك، 256مخ كې تر پورتني آيت لاندې. 9 _ طبري پخپل تفسير كې؛ 61561 – 61566 ګڼو كې؛ 10ټوك، 96مخ او بل چاپ ؛ 14ټوك، 170مخ.10 _ واحدي، اسباب النزول؛ 182مخ.

[20] (احزاب_33)

[21] وګورئ: 1 _ حافظ حسكاني، شواهد التنزيل ؛ 2ټوك، 56 مخ او همداسې ؛ 2ټوك، 31مخ. 2 _ هيثمي، مجمع الزوايد ؛ باب مناقب اهل بيت، 9ټوك، 169مخ او بل چاپ؛ 9ټوك، 119مخ. 3 _ ابن مغازلي شافعي، مناقب اميرالمومنين؛ 301مخ، 345 حديث، لومړى چاپ.4 _ خطيب بغدادي، د بغداد تاريخ ؛د سعد بن محمد بن الامام حسن الغومى شرحه؛ 4743ګڼه، 9ټوك، 126مخ.5 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب ؛62باب، 243 مخ او همداسې؛ 100باب، 371مخ. 6_ حاكم، المستدرك ؛3 ټوك، 133، 146، 172مخونه اوهمداسې؛ 2ټوك، 416مخ.7_ ابن كثير پخپل تفسير كې ؛ 3 ټوك، 483مخ او البدايه النهايه ؛ 7ټوك، 339مخ، باب فضائل علي. 8 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة ؛ 33باب، 124مخ او همداسې؛ 127مخ. 9 _ فخر رازي پخپل تفسير كې تر پورتني آيت لاندې: 25ټوك، 209مخ.10 _ زمخشري، تفسير كشاف؛ لومړى ټوك، 369مخ. 11 _ سيوطي، تفسير الدرالمنثور؛ 5ټوك، 215مخ كې تر پورتني آيت لاندې. 12 _ ابي عمر يوسف بن عبدالله، استيعاب؛ 3ټوك، 1100مخ.13 _ ذهبي، تاريخ اسلام؛ د 61 – 80 كال پورې د امام حسين د شرحې باب، 96مخ. 14 _ حافظ ابن عساكر؛ تاريخ دمشق ؛ 98 حديث او؛ د امام حسين د شرحې باب ؛ 13ټوك، 67مخ.15 _ ابن جرير طبري پخپل تفسير كې تر پورتني آيت لاندې ؛ 22ټوك، 6 – 7 مخونه.

[22] (شورى 23آيت)

[23] وګورئ: ١_ مجمع البيان؛ 9ټوك.

[24] وګورئ: 1 _ زمخشري، د كشاف تفسير؛ 4ټوك، 219مخ كې تر پورتني آيت لاندې. 2 _ بيضاوي، د بيضاوي تفسير؛ 2ټوك، 362مخ كې تر پورتني آيت لاندې. 3 _ ابن كثير پخپل تفسير كې؛ 4ټوك، 112مخ. 4 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة ؛ 32باب، 123 او 444 مخونه. 5 _ ابن مغازلي؛ مناقب علي ؛ 307مخ، 352 حديث.6 _ حافظ حسكاني، شواهد التنزيل؛2ټوك، 130مخ، 822 حديث، لومړى چاپ.7 _ عبدالله بن احمد بن حنبل، الفضايل؛ باب فضائل اميرالمومنين علي ؛ 187مخ، 263 حديث، لومړى چاپ.8 _ هيثمي، مجمع الزوايد؛ باب فضايل اهل بيت؛ 9ټوك، 168مخ.9 _ سيوطي، د الدرالمنثور تفسير؛ 6ټوك، 7 – 8 مخونو كې تر پورتني آيت لاندې. 10 _ فخر رازي، كبير تفسير؛ 27ټوك، 166مخ كې تر پورتني آيت لاندې. 11 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 86 باب.12_ حمويى، فرائدالسمطين؛ 2ټوك، 26باب، 120مخ.13 _ ابن اثير، اسدالغابه؛ 5ټوك، 367مخ.14 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 172مخ.

[25] (سوره آل عمران 61 آيت)

[26] وګورئ: 1 _ فخر رازي، كبير تفسير؛ 12ټوك، 80مخ كې تر پورتني آيت لاندې او همداسې بل چاپ ؛ 8ټوك، 85مخ.2 _ ابن كثير پخپل تفسير كې؛ لومړى ټوك، 371مخ كې تر پورتني آيت لاندې او همداسې ؛ البدايه والنهايه، 7ټوك، 340 مخ، باب فضائل علي. 3 _ سيوطي، د الدرالمنثور تفسير؛ 2ټوك، 43مخ او همداسې؛ تاريخ الخلفاء؛ 169مخ. 4 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 32باب، 142مخ. 5 _ابن مغازلي؛مناقب علي ؛263 او 318 مخونه، 310 حديث. 6 _ حافظ حسكاني په شواهد التنزيل كې د پورتني آيت لاندې ؛ لومړى ټوك، 125مخ، لومړى چاپ. 7 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: باب مناقب السبعون؛ 275 مخ، 10حديث او 291مخ.8 _ زمخشري، د كشاف تفسير؛ لومړى ټوك په 36مخ كې تر پورتني آيت لاندې او بل چاپ؛ 193مخ 9 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 150مخ (د حيدر اباد چاپ) 10 _ بيضاوي، د بيضاوي تفسيركې تر پورتني آيت لاندې ؛ لومړى ټوك 163مخ.11 _ حموئى، فرائد السمطين ؛ 2 ټوك. 32مخ. 12 _ حافظ ابي نعيم اصبهاني، “ما نزل من القران فى علي ” كې تر پورتني آيت لاندې او همداسې؛ دلائل النبوه، 297مخ (د حيدر اباد چاپ) 13_احمد بن حنبل، مسند؛ لومړى ټوك، 185مخ، د مصر چاپ. 14 _ طبري پخپل تفسير كې؛ 3ټوك، 192مخ كې تر پورتني آيت لاندې. 15 _ واحدي نيشابوري، اسباب النزول؛ 74مخ (د هنديه چاپ)16 _ الوسي، د روح المعاني تفسير ؛ 3ټوك، 167 مخ. 17 _ علامه قرطبى، الجامع الاحكام القرآن؛ 3ټوك، 104مخ د مصر چاپ 1936 كال. 18 _ حافظ احمد بن حجر عسقلاني، الاصابه؛ 2ټوك، 503مخ (د مصطفى محمد – مصر چاپ)

[27] (مريم: 96)

[28] وګورئ: 1 _ سيوطي، د الدارالمنثور تفسير كې تر پورتني آيت لاندې ؛ 4ټوك، 287مخ كې او بل چاپ ؛ 315مخ. 2 _هيثمي، مجمع الزوايد؛ باب من يحب عليا او يبغضه؛ 9ټوك، 125مخ.3 _ حافظ حسكاني، شواهد التنزيل؛ لومړى ټوك، 365 مخ، 602حديث. 4 _ حموئى، فرائدالسمطين؛ 14باب، لومړى ټوك، 79مخ.5 _ زمخشري، د كشاف تفسير كې تر پورتني آيت لاندې ؛ 3ټوك، 47مخ.6 _ ابن مغازلي؛ مناقب امير المومنين؛ لومړى چاپ، 327مخ، 374حديث. 7 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 62 باب، 249مخ.8 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 250 او 363مخ.9 _ طبراني، معجم الكبير؛ 3ټوك، 172مخ. 10 _ ثعلبي پخپل تفسير كې تر پورتني ايت لاندې اوهمداسې؛ الكشف والبيان تفسير؛ 2ټوك، 4مخ.

[29] (مجادله: 13)

[30] وګورئ: 1 _ فخر رازي، پخپل تفسير كې تر پورتني ايت لاندې ؛ 29ټوك، 271مخ. 2 _ سيوطي، الدرالمنثور؛ ټوك، 185مخ او بل چاپ؛205 مخ او همداسې؛مجمع الجوامع؛2ټوك، 28مخ، 25حديث، لومړى چاپ.3 _ حافظ حسكاني، شواهد التنزيل؛ 2ټوك، 343 – 231 مخونه، 949 حديث، لومړى چاپ.4 _ ابن كثير پخپل تفسير كې تر پورتني ايت لاندې ؛ 4ټوك، 326مخ.5 _ حاكم د التفسير په كتاب كې له المستدرك نه تر پورتني ايت لاندې ؛ 2ټوك، 482 مخ.6 _ ابن مغازلي، مناقب اميرالمومنين؛ 325مخ، 373 – 372 حديثونه، لومړى چاپ.7 _ حمويى، فرائد السمطين؛ 66 باب، لومړى ټوك، 358مخ. د بيروت چاپ.8 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 62باب، 248 مخ او 29 باب، 135مخ.9 _شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة؛27باب، 127مخ. 10 _ بيضاوي پخپل تفسير كې تر پورتني ايت لاندې ؛ 2ټوك، 476مخ.11 _ واحدي، اسباب النزول؛ 308مخ، لومړى چاپ.12 _ حافظ ابونعيم اصفهانى، ” ما نزل من القران فى علي “

[31] (بينه_7)

[32] وګورئ: 1 _ حافظ الحسكاني؛ شواهد التنزيل: 2ټوك، 356 او 359 مخونه، 1125 او 1130 ګڼې. 2 _ حافظ ابن عساكر؛ شرح حال امير المومنين من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 344 او 442 مخونه.اوهمداسې؛ په 852، 985 ګڼو كې. 3 _ سيوطي، الدرالمنثور تفسير كې تر پورتني ايت لاندې ؛ 6ټوك، 379مخ او بل چاپ ؛ 424 مخ.4 _ حمويى، فرائد المسطين؛ 31باب، لومړى ټوك، 155 مخ.5 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 62 باب، 245مخ.6 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 361مخ.7 _ بلاذري، انساب الاشراف؛ 2ټوك، 113مخ، 50حديث (د بيروت لومړى چاپ).8 _ شبلنجي، نورالابصار؛ 70 او 101 مخونه. 9_خوارزمي، مناقب امير المومنين؛ 62مخ، 11حديث، 9 فصل

[33] (هود/ 17)

[34] وګورئ: 1 _ سيوطي، جمع الجوامع؛ 2ټوك، 68مخ، 407 – 408 حديثونه اوهمداسې؛ 3ټوك، 324 مخ او بل چاپ ؛ 351مخ. 2 _ حافظ ابن عساكر؛ شرح حال اميرالمومنين من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 420مخ، 928 حديث. 3_ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛62باب، 235مخ، دالفرى چاپ. 4 _ حافظ الحسكاني، شواهد التنزيل ؛ لومړى ټوك، 277 مخ، 376حديث. 5 _ ابن مغازلي شافعي، مناقب ؛ 270مخ، 318 حديث.6 _شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ينابيع المودة؛26باب، 115مخ.7 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ لومړى ټوك، 25مخ، لومړى چاپ.8 _ طبري پخپل تفسير كې؛ 15ټوك، 272مخ، 18048ګڼه (د محمود محمد شاكر تحقيق )9_ثعلبي په خپل تفسير كې تر پورتني ايت لاندې ؛ 2ټوك، 239مخ.

[35] (حديد19)

[36] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال امير المومنين من تاريخ دمشق: 2ټوك، 282مخ، 812حديث، لومړى چاپ. 2 _ ابن مغازلي؛ مناقب؛ 246 او 247 مخونه، 296 حديث.3 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 62باب، 236 مخ او همداسې؛24باب، 123مخ.4 _ حافظ حسكاني، شواهد التنزيل كې تر پورتني آيت لاندې. 5 _شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ينابيع المودة؛42باب، 146مخ.6_نسائى، خصائص اميرالمومنين؛ 38مخ، 6حديث. 7 _ سيوطي، الئالى مصنوعه؛ باب فضائل علي ؛ لومړى ټوك، 160 مخ. 8 _ احمد بن حنبل، الفضائل؛ فضائل اميرالمومنين؛ 78مخ، 117 حديث. 9 _ حافظ المزى، تهذيب الكمال؛ 4ټوك، 193مخ.

[37] (انفال: ٦٢)

[38] (انفال:٦٤)

[39]وګورئ: ١_د تبيان تفسير، 5ټوك، 152مخ.

[40] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال امير المومنين من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 419مخ.4 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 62باب، 234مخ.3_ سيوطي، الدارالمنثور؛ 3ټوك، 216مخ، او بل چاپ؛199مخ.4 _ حافظ حسكاني، شواهدالتنزيل ؛ لومړى ټوك، 223مخ، 299ګڼه او په لومړى چاپ كې؛ لومړى ټوك، 230مخ، 305ګڼه.5 _هيثمي، مجمع الزوايد؛باب جامع فى مناقبه؛9ټوك، 121مخ.6 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 23باب، 109مخ، 2باب، 21مخ. 7 _ ذهبي، ميزان الاعتدال؛ لومړى ټوك، 269مخ، 1006 حديث او همداسې ؛ لومړى ټوك، 530مخ، 1977ګڼه.8 _ المحب الطبري، رياض النضره؛ 2ټوك، 172مخ.9 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 6ټوك، 158مخ، لومړى چاپ.

[41] (محمد:30 )

[42] وګورئ: 1 _ حافظ حسكاني، شواهد التنزيل ؛ 2ټوك، 178مخ، 883حديث، لومړى چاپ.2 _ ابن عساكر، شرح حال امير المومنين من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 421مخ، 929حديث، درئيم چاپ (شرح حموئى)3 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 62 باب، 235مخ.4 _ ابن مغازلي، مناقب اميرالمومنين؛ 315مخ، 359 او 362 حديثونه.5 _ سيوطي، په الدرالمنثور كې تر پورتني آيت لاندې ؛ 6ټوك، 74 مخ او همداسې؛ تاريخ الخلفاء؛ 170 مخ.6 _ ابي عمر يوسف بن عبدالله، استيعاب؛ 3ټوك، 110مخ.7 _ بلاذري، انساب الاشراف؛ 2ټوك، 96 مخ، 19حديث.8 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ لومړى ټوك، 251مخ، لومړى چاپ او همداسې؛ احمد بن حنبل، فضائل. ابن اثير، جامع الاصول. طبري، رياض النضره او همداسې نورو…

[43] (تحريم: 4 ايت)

[44] وګورئ: 1 _ حافظ حسكاني، شواهد التنزيل ؛ 2ټوك، 257مخ، 984 او 985 حديثونه، د بيروت چاپ.2 _ حمويى، فرائدالسمطين؛ لومړى ټوك، 363 مخ، 67باب.3 _ سيوطي، الدرالمنثور؛ 6ټوك، 244مخ او بل چاپ؛269 او 270 مخونه.4 _ ابن مغازلي؛مناقب امير المومنين؛ 269مخ، 316حديث لومړى چاپ.5 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛30باب، 137مخ.6 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ لومړى ټوك، 237مخ، د ” لا شئ” حديث، لومړى چاپ. 7 _ ابن عساكر، شرح حال اميرالمومنين من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 42مخ، 932 او 933 حديثونه، دوئيم چاپ.8 _ ابن حجر، فتح البارى؛ 13 ټوك، 27مخ.

[45] (صافات: 24)

[46] وګورئ: 1 _ حموي، فرائد المسطين؛ لومړى ټوك، 79مخ، 14باب.2 _ حافظ حسكاني، شواهد التنزيل؛ 787 ګڼه، 2ټوك، 106مخ، لومړى چاپ.3 _ ذهبي د علي بن حاتم په شرح كې له ميزان الاعتدال نه په 5802ګڼه كې، 3ټوك، 118مخ.4 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 62باب، 247مخ.5 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 37باب، 133مخ او همداسې؛ د همغه كتاب د مناقب السبعون باب، 282مخ، 51حديث.6 _ خوارزمي، مناقب؛ 17فصل، 195مخ.7 _ هيثمي، صواعق المحرقه؛ 89مخ او همداسې؛ لسان الميزان ؛4ټوك، 211مخ.8 _ ابن جوزى، تذكره الخواص؛ 2باب، 21مخ.

[47] (احزاب: 25)

[48] وګورئ: 1_ حاكم، مستدرك؛ 3ټوك، 32مخ.2_ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 23 باب، 109مخ او همداسې؛ 46باب، 161مخ.

[49] وګورئ: 1 _ حافظ حسكاني، شواهد التنزيل؛ 629ګڼه، 2ټوك، 3مخ.2 _ ابن عساكر، شرح حال اميرالمومنين من تاريخ دمشق؛ 927ګڼه، 2ټوك، 420مخ، 2 چاپ (شرح محمودى) 3 _ ذهبي، ميزان الاعتدال؛ 4149ګڼه، 2ټوك، 380مخ.4 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 62باب، 234مخ.5 _ شيخ سليمان قندوزيحنفي، ينابيع المودة ؛ 32باب، 108مخ.6 _ سيوطي، الدرالمنثور تفسير كې تر پورتني ايت لاندې ؛ 5ټوك، 209مخ.

[50] (رحمن: 19 – 21 آيتونه )

[51] وګورئ: 1 _ سيوطي، الدرالمنثور تفسير؛ 6ټوك، 158مخ، او بل چاپ؛ 6ټوك، 142مخ. 2 _ حافظ حسكاني، شواهد التنزيل ؛2ټوك، 209مخ، 919حديث، لومړى چاپ او2چاپ 2ټوك، 212مخ. 3 _ ابن مغازلي؛ مناقب اميرالمومنين؛ 339مخ، 390حديث. 4 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 39باب، 138مخ. 5 _ ثعلبي پخپل تفسير كې؛ 4ټوك، 289مخ. 6 _ حافظ ابونعيم اصبهاني، ما نزل من القرآن فى علي ” كې تر پورتني آيت لاندې. 7 _ شبلنجي، نورالابصار؛ 101مخ. 8 _ خوارزمي، مقتل الامام حسين؛ 112مخ. 9 _ كراجكى، كنز الفوائد؛ 366مخ.

[52] (نمل: 89 – 90 آيتونه )

[53] وګورئ: 1 _ حمويني، فرائدالسمطين؛ 61باب، 2ټوك، 299مخ. 2 _ حافظ حسكاني، شواهد التنزيل؛ لومړى ټوك، 428 او 426 مخونه، 582 او 587 حديثونه. 3_شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ينابيع المودة؛24باب، 113مخ. 4 _ ثعلبي پخپل تفسير كې له جهرمى نه په سند سره، 2ټوك. 5 _ الامام حسيني، خصائص الوحى المبين؛ 128مخ. 6 _ رشيد الدين، مناقب آل علي ؛ 3ټوك، 225مخ.

[54] (زحرف:41)

[55] وګورئ: 1 _ سيوطي، الدرالمنثور ؛ 6ټوك، 20مخ. 2 _ ابي مغازلي شافعي، مناقب اميرالمومنين؛320 او 275 مخونه، 366 حديث. 3 _ حافظ الحسكاني، شواهد التنزيل ؛ 2 ټوك، 152مخ، 851حديث، لومړى چاپ. 4 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 26باب، 114مخ او همداسې؛ باب مناقب السبعون ؛ 278مخ، 24حديث.5 _ طبراني، معجم الكبير؛ 3ټوك، 111مخ.

[56] (بقره:٢٠٧ آيت )

[57] وګورئ: 1_ فخر رازي، كبير تفسير؛ 5ټوك، 204مخ (د تهران چاپ). 2 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 62 باب، 239مخ. 3 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 21باب، 105مخ. 4 _ ثعلبي، احياء العلوم؛ 3ټوك، 238مخ. 5 _ شبلنجي، نورالابصار؛ 86مخ.

[58] وګورئ: 1 _ سيوطي، د الدرالمنثور تفسر؛6ټوك، 439مخ. 2 _ حافظ الحسكاني؛ شواهد التنزيل: 2ټوك، 373مخ، 1156حديث، لومړى چاپ. 3 _ حافظ ابي نعيم اصبهاني، ما نزل من القران فى علي كې تر پورتني آيت لاندې.

[59] (رعد:43 )

[60] وګورئ: 1 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: باب مناقب السبعون؛ 284مخ، 60حديث او همداسې د همدى كتاب په 30باب، 121 مخ كې يو روايت له حضرت ابن عباس څخه رانقل شوى دى. سيوطي هم په الدرالمنثور كې تر پورتني آيت لاندې.2 _ حافظ الحسكاني؛ شواهد التنزيل: لومړى ټوك، 308مخ، 2حديث، لومړى چاپ. 3 _ حافظ ابي نعيم اصبهاني، ما نزل من القرآن فى علي كې تر پورتني آيت لاندې.

[61] (توبه: 119)

[62] وګورئ: ثعلبي د خپل تفسير په لومړى ټوك كې. سيوطي د الدرالمنثور په تفسير كې تر پورتني آيت لاندې. ابن عساكر، شرح حال امير المومنين من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 421مخ، 930حديث.حافظ الحسكاني؛ شواهد التنزيل: لومړى ټوك، 259مخ، لومړى حديث، كې تر پورتني آيت لاندې.

[63] (طه: 82آيت)

[64] وګورئ: 1 _ ابونعيم اصبهاني، ما نزل من القران فى علي كې تر پورتني آيت لاندې. 2 _ حافظ الحسكاني؛ شواهد التنزيل: لومړى ټوك، 375مخ، لومړى چاپ.

[65] (مومنون: 74 آيت)

[66] وګورئ: 1 _ حافظ ابونعيم اصبهاني، “ما نزل من القران فى علي ” كې تر پورتني آيت لاندې. 2 _ حمويي، فرائد السمطين؛ سمط ثانى؛ 61باب، 2ټوك، 300مخ. 3 _ حافظ حسكاني، شواهد التنزيل؛ لومړى ټوك، 402مخ، 557حديث (تر پورتني آيت لاندې ).

[67] (احزاب: 58 آيت )

[68] وګورئ: 1 _ حافظ ابي نعيم اصبهاني، ” مانزل من القران فى علي ” كې تر پورتني آيت لاندې. 2 _ واحدي، اسباب النزول؛ 273مخ. 3 _ حافظ الحسكاني؛ شواهد التنزيل: 775حديث، 2ټوك، 93مخ، لومړى چاپ.

[69] (صافات: 130)

[70] وګورئ: 1 _ حافظ ابي نعيم اصبهاني، “ما نزل من القران فى علي ” كې تر پورتني آيت لاندې. 2 _ ابن حجر هيثمي، صواعق المحرقه؛ 76مخ. 3 _ حافظ الحسكاني؛ شواهد التنزيل: 793ګڼه، 2ټوك.

[71] (زمر: 33 آيت )

[72] وګورئ: 1_ابن مغازلي شافعي، مناقب؛317حديث، 269مخ، لومړى چاپ. 2 _ حافظ الحسكاني؛ شواهد التنزيل: 812حديث، 2ټوك، 121مخ بيروت چاپ. 3 _ حافظ ابي نعيم اصبهاني، ما نزل من القران فى علي، كې تر پورتني آيت لاندې.

[73] (مجادله: 22 آيت )

[74] وګورئ: 1 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 62باب، 250مخ. 2 _ حافظ ابن عساكر؛ شرح حال امير المومنين من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 346مخ، 2چاپ. 3 _ ابونعيم اصبهاني، ما نزل من القران فى علي ” كې تر پورتني آيت لاندې. 4 _ حافظ الحسكاني؛ شواهد التنزيل: لومړى ټوك، 68مخ، لومړى چاپ.

[75] (تحريم: 8 )

[76] وګورئ: 1 _ حافظ ابي نعيم اصبهاني، “ما نزل من القران فى علي ” كې تر پورتني آيت لاندې. 2 _ سيوطي، جمع الجوامع ؛ مسند علي ؛ 2ټوك، 155مخ.

[77] (تكاثر: 0 8)

[78] وګورئ: 1 _ حافظ ابي نعيم اصبهاني، ما نزل من القران فى علي كې تر پورتني آيت لاندې. ٢_ حافظ الحسكاني، شواهدالتنزيل؛ 2ټوك، 368مخ، لومړى چاپ.

[79] وګورئ: ١ _ابن كثير، البدايه والنهايه، باب فضايل علي ؛7ټوك، 335مخ. 2 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب، 25باب، 125مخ. 3 _ سيوطي، تاريخ الخلفاء، 166مخ.

[80] وګورئ: 1 _ خطيب، د بغداد تاريخ، لومړى ټوك، 134مخ، (شرح حال علي، لومړى ګڼه) 2 _ حاكم، المستدرك، 3ټوك، 112مخ (باب فضائل علي ) 3 _ ابن كثير، البدايه والنهايه، 3ټوك، 26مخ. 4 _ سيوطي، تاريخ الخلفاء، 166مخ (باب ذكر علي ) 5 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة، 12باب، 68مخ او همداسې، 59باب، 335مخ. 6 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق، لومړى ټوك، 41مخ، 76حديث.

[81] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ لومړى ټوك، 70مخ، 116حديث، (شرح محمودي). 2 _ ابن مغازلي؛ مناقب امير المومنين؛ 8مخ، 19حديث او په لومړى چاپ كې 14مخ. 3 _شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 12باب، 68مخ. 4 _ حافظ الحسكاني؛ شواهد التنزيل: 819، 786حديثونه.5 _ سيوطي، اللثالي المصنوعه؛ لومړى ټوك، 169مخ او د بولاق چاپ كې 166مخ. 6 _ متقي هندي، كنز العمال ؛ 11ټوك، 616مخ، پينځم چاپ، د موسسه الرساله بيروت چاپ.

[82] وګورئ: 1 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 120مخ. 2 _ ذهبي، ميزان الاعتدال؛ لومړى ټوك، 410مخ، 1505ګڼه او همداسې ؛ 3ټوك، 324مخ، 6613ګڼه. 3 _ ابن ماجه، سنن ؛ لومړى ټوك، 44مخ، 119حديث. 4 _ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 344مخ. 5 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ لومړى ټوك، 124مخ، 173حديث. (شرح محمودى). 6 _ سيوطي، تاريخ الخلفاء؛ 169مخ. 7 _ ابن مغازلي؛ مناقب؛ 275حديث، 228مخ، لومړى چاپ. 8 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 67باب، 274مخ. 9 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 277مخ، او همداسې؛ 7باب، 60مخ. 10 _ بخارى، صحيح بخارى؛ 5ټوك، 141مخ. (عن البراء بن عازب). 11 _ نسائى، الخصائص؛ 19 او 51مخونه او همداسې ؛ 133 حديث، 36مخ. 12 _ ترمذي، صحيح ترمذي؛ 13ټوك، 167مخ. (عن البراء بن عازب). 13 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 1ټوك، 599مخ، پينځم چاپ (بيروت چاپ).

[83] وګورئ: 1 _ ابن مغازلي؛ مناقبو؛ 400، 90، 297حديثونه. 2 _ حمويى، فرائدالسمطين؛ څلورم باب، 17حديث. 3 _ حاكم، المستدرك؛ 2ټوك، 241مخ. 4 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ لومړى ټوك، 126مخ، 178حديث (شرح محمودى). 5 _ سيوطي، تفسير الدرالمنثور؛ 4ټوك، 51مخ او همداسې: تاريخ الخلفاء؛ 171مخ. 6 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: باب مناقب السبعون؛ 37حديث، 280مخ. 7 _ حافظ الحسكاني؛ شواهد التنزيل: 396 حديث. 8 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 6ټوك، 154مخ، لومړى چاپ او همداسې؛ 11ټوك، 608مخ (موسسه الرساله بيروت، پينځم چاپ)

[84] وګورئ: ١_ابن كثير، البدايه والنهايه؛7ټوك، 33مخ (باب فضائل علي ). 2 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ لومړى ټوك، 145مخ، 209حديث. 3 _ ابن مغازلي؛ مناقب اميرالمومنين؛ 237حديث، 200مخ. 4 _ علامه اخطب خوارزمي، مناقب؛ 250مخ. 5 _ علامه عينى، عمده القادى؛ 16 – 215. 6 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 13ټوك، 136مخ.

[85] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 103مخ، 607حديث. 2 _ خطيب، د بغداد له تاريخ نه د احمد بن شبويه بن معين موصلى په شرح كې، 4ټوك، 194مخ، 1885ګڼه. 3 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 15ټوك، 218مخ، 1261ګڼه، 2چاپ او بل چاپ ؛ 11ټوك، 621مخ. 4 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: باب مناقب السبعون؛ 279مخ، 33 حديث او همداسې: 56 باب؛ 211 او 252مخونه. 5_سيوطي، اللثالي المصنوعه؛لومړى ټوك، 184، لومړى چاپ.

[86] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ لومړى ټوك، 323 نه تر 335 حديثونه. 2 _ ابن مغازلي؛ مناقب؛ 253مخ، 302حديث. 3 _ ابونعيم، حليه اولياء؛ د عمرو بن ميمون شرح حال، 4ټوك، 153مخ، 258حديث. 4_حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 125مخ، 63حديث (باب مناقب علي ). 5 _ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 343مخ د حيدر آباد او بيروت چاپ. 6 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 50باب، 201مخ. 7 _ بيهقي، السنن الكبرى؛ 65مخ، 7حديث. 8 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: باب مناقب السبعون؛ 275مخ، 11حديث او 17باب، 99مخ.9 _ محب الدين طبري، ذخائر العقبى؛ 102مخ. 10 _ ابن حجر، فتح البارى؛ 8ټوك، 15مخ. 11 _ متقي هندي، كنزالعمال؛11ټوك، 598مخ او همداسې؛ 617مخ. د بيروت پينځم چاپ. 12 _ احمد بن حنبل، المسند؛ لومړى ټوك، 175مخ.13 _ ابن ابي الحديد، د نهج البلاغه شرحه، 9ټوك، 173مخ. 14 _ هيثمي، مجمع الزوايد؛ 9ټوك، 115مخ.

[87] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال علي من تاريخ دمشق؛ لومړى ټوك، 406 حديث (او همداسې له 336 حديث نه تر 456 حديث پورې د همدى موضوع په هکله دي).2 _ احمد بن حنبل له المسند نه د سعد بن ابي وقاص مسند، لومړى ټوك 177او 189مخونه او همداسې؛ الفضائل؛ 79 او 80 حديثونه. 3 _ ابن ماجه قزویني، سنن؛ لومړى ټوك، 42مخ، 115حديث. 4 _ بخارى، صحيح ؛ 5ټوك، 81مخ، 225حديث. 5 _ ابي عمر يوسف بن عبدالله، استيعاب؛ 3ټوك، 1097مخ. 6_ابونعيم، حلية الاولياء؛د شبه بن الحجاج شرح، 7ټوك، 194مخ. 7 _ بلاذري، انساب الاشراف؛ 2ټوك، 95مخ، 15حديث، لومړى چاپ بيروت. 8 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 6باب، 56 او 153مخونه. 9_ابن مغازلي؛ مناقب؛ 33مخ، 4 او 50حديثونه او همداسې؛ لومړى چاپ، 34مخ. 10 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 108مخ. 11 _ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 8ټوك، 77مخ. 12 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 37باب، 167مخ. 13 _ ذهبي، ميزان الاعتدال؛ 2ټوك، 3مخ، 2586حديث. 14 _ حافظ الحسكاني؛ شواهد التنزيل: 656حديث. 15_ سيوطي، اللثالي مصنوعه؛لومړى ټوك، 177مخ، لومړى چاپ. 16 _ ابن حجر عسقلاني، لسان الميزان ؛ 2ټوك، 324مخ.

[88] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 30مخ، 532حديث. ٢ _ احمد بن حنبل، المسند؛4ټوك، 281مخ، 12 حديث او همداسې؛ لومړى ټوك، 250مخ، 950، 961، 964 حديثونو. 3_حاكم، المستدرك؛3ټوك، 110مخ، 8حديث(باب مناقب علي ). 4 _ سيوطي، تفسير الدرالمنثور؛ 2 ټوك، 327مخ او بل چاپ؛ 5ټوك، 180مخ (د تبليغ د آيت لاندې ) او همداسې؛ تاريخ الخلفاء ؛ 169مخ. 5 _ ابن مغازلي؛ مناقب؛ 36حديث، 18، 108، 164 مخونه. 6 _ هيثمي، مجمع الزوايد؛ 9ټوك، 105، 108، 164مخونه. 7 _ ابن ماجه، سنن؛ لومړى ټوك، 43مخ، 116حديث. 8 _ ابي محمد يوسف بن عبدالله، استيعاب؛ 3ټوك، 1099مخ. 9 _ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 335، 344، 336 مخونه او همداسې پخپل تاريخ كې. 10 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 4باب، 33مخ. 11 _ خطيب، د بغداد تاريخ؛ د يحيى بن محمد بن محمد ابي عمر الاخبارى شرحه، 7545ګڼه، 14ټوك، 236مخ. 12 _ بلاذري، انساب الاشراف؛ 2ټوك، 108مخ، 45حديث، لومړى چاپ. 13 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ لومړى باب، 58مخ. 14 _ نسائى، خصايص؛ 47مخ، 8حديث او همداسې؛ 94مخ، 75حديث. 15 _ ابن اثير، اسدالغابه؛ 4ټوك، 27مخ او همداسې؛ 3ټوك، 321مخ اوهمداسې؛ 2ټوك، 397مخ. 16 _ ترمذي، صحيح؛ 5 ټوك، 632مخ، 3712حديث.

[89] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 104مخ، 608حديث او همداسې؛ 2ټوك، 243مخ، 753حديث. 2 _ ابن مغازلي؛ مناقب؛ 156حديث او 119، 131، 224مخونه. 3 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 56باب، 211مخ او همداسې؛ 37باب، 133، 245، 301مخونه. 4 _ سيوطي، اللثالي المصنوعه؛ لومړى ټوك، 197مخ، لومړى چاپ. 5 _ محب الدين طبري، رياض النضره؛ 2ټوك، 177، 211، 244مخونه.

[90] وګورئ: 1 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 911باب، 324مخ. 2 _ ابن عساكر، شرح حال اميرالمومنين من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 159مخ، 644حديث. 3 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 32باب، 124مخ او همداسې؛ 37باب او 133 او 271مخونه. 4 _ هيثمي، مجمع الزوايد؛ 10ټوك، 346مخ. 5 _ ابن مغازلي، مناقب؛ 120مخ، 157حديث، لومړى چاپ. 6 _ حمويى، فرائدالسمطين؛ 62باب، 574حديث. 7 _ خوارزمي، مقتل؛ لومړى ټوك، 4فصل، 42مخ، لومړى چاپ.

[91] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 631مخ، 622حديث او همداسې؛ 2ټوك، 609 نه تر 642حديثونه (شرح محمودي ). 2 _ ابن مغازلي؛ مناقب ؛ 156مخ، 189حديث، لومړى چاپ. 3 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 8باب، 62مخ. 4 _ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 351مخ. 5 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 130مخ (باب فضائل علي ). 6 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 33باب، 148مخ. 7 _ ذهبي، ميزان الاعتدال؛ د ابي الهندي شرحه، 4ټوك، 583مخ، 10703ګڼه او همداسې؛ د اسلام تاريخ، 2ټوك، 197مخ. 8 _ هيثمي، مجمع الزوايد؛ 9ټوك، 125مخ او همداسې ؛ 5ټوك، 199مخ. 9 _ خطيب، د بغداد تاريخ ؛ د طفران بن الامام حسن بن الفيروزان الدينورى شرحه؛ 9ټوك، 369مخ، 4944ګڼه. 10 _ ابونعيم، حليه الاولياء؛ 6ټوك، 339مخ. 11 _ بلاذري، انساب الاشراف؛ د حضرت علي شرحه؛ 2 ټوك، 142مخ (د بيروت لومړى چاپ ). 12 _ خوارزمي، مناقب؛ 9فصل، 64 مخ. د تبريز چاپ او همداسې؛ دويم چاپ، 59 مخ. 13 _ ابن اثير، اسدالغابه ؛ د امير المومنين شرحه؛ 4ټوك، 3مخ. 14 _ طبراني، مجمع الكبير؛ مسند حضرت انس بن مالك؛ لومړى ټوك، 39مخ. 15 _ نسائى، خصايص؛ 21مخ، 12حديث.

[92] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق، 2ټوك، 185مخ، 664حديث (شرح محمودى). 2_ ذهبي، ميزان الاعتدال، لومړى ټوك، 536مخ، 2007ګڼه. 3 _ ابن كثير، البدايه و النهايه، 7ټوك، 355مخ. 4 _ حاكم، المستدرك، 3ټوك، 130مخ. 5 _ شيخ سيلمان قندوزي حنفي، ينابيع المودة، 4باب، 31مخ.6 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب، 88باب، 319مخ. 7 _ ابن حجر عسقلاني، لسان الميزان، 2ټوك، 109مخ.8 _ سيوطي، جامع التفسير، 2ټوك، 479مخ.

[93] وګورئ: 1 _ احمد بن حنبل، المسند، د علي مسند، لومړى ټوك، 95مخ، 731حديث او بل چاپ؛ 204مخ او همداسې د لومړي چاپ، لومړى ټوك، 84مخ، 642حديث. 2 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 190مخ، 674حديث. 3 _ ابن مغازلي؛ مناقب؛ 190مخ، 225حديث، لومړى چاپ. 4 _ خطيب، د بغداد تاريخ؛ د ابي علي بن هشام حربى شرحه، 14ټوك، 426مخ. 5 _ بلاذري، انساب الاشراف؛ د علي شرحه، 2ټوك، 97مخ، 20حديث، او همداسې؛ 152مخ، 158حديث. 6 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 129مخ. 7 _ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 355مخ. 8 _ ابي محمديوسف بن عبدالله، استيعاب؛ 3ټوك، 1100مخ، 9 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 3باب، 68مخ.10 _ ابن ماجه قزویني، سنن؛ لومړى ټوك، 42مخ، 114حديث. 11 _ شيخ سيلمان قندوزي حنفي، ينابيع المودة: 6باب، 52مخ او همداسې 252مخ.

[94] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 256مخ، 772حديث او همداسې 259 مخ (شرح محمودى). 2 _ ذهبي، ميزان الاعتدال؛ لومړى ټوك، 64مخ، 211ګڼه. 3 _ ابن مغازلي؛ مناقب ؛ 104مخ، 146 او 147 حديثونه. 4 _ هيثمي، مجمع الزوايد؛ 9ټوك، 121مخ. 5 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 138مخ، 99حديث. 6 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 45باب، 190مخ. 7 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 245مخ اوهمداسې؛ 56باب، 213مخ. 8 _ حافظ ابي نعيم، حليه الابصار؛ لومړى ټوك، 63مخ. 9 _ خوارزمي، مناقب؛ 229مخ. 10_ابن اثير، اسدالغابه؛لومړى ټوك، 69مخ او 3ټوك، 116مخ. 11 _ متقي هندي، كنزا لعمال؛ 11ټوك، 620مخ.

[95] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 272مخ، له 793 نه تر 796حديثونو پورې (د محمودي شرح). 2_خطيب، د بغداد تاريخ ؛د محمدبن اشعث شرحه؛ 2ټوك، 88مخ. 3 _ ابن مغازلي؛ مناقب؛ 45 او 197مخونه، 67 او 234حديثونه، لومړى چاپ. 4 _ ذهبي، ميزان الاعتدال؛ 4ټوك، 128مخ، 8590ګڼه. 5 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: باب مناقب السبعون؛ 284مخ، 57حديث.6_ابن عمر يوسف بن عبدالله، استيعاب؛ 3ټوك، 1091مخ. 7_سيوطي، اللئالي مصنوعه؛ لومړى ټوك، 189مخ، لومړى چاپ.

[96] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 280مخ، 804حديث. 2 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 253مخ. 3 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 23باب، 121مخ. 4 _ ابن مغازلي؛ مناقب؛ 212مخ، 256حديث، لومړى چاپ. 5 _ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 356مخ. 6 _ ذهبي، ميزان الاعتدال؛ 4ټوك، 99مخ، 8469مخ. 7 _ ابن ابي الحديد، د نهج البلاغه شرحه؛ د المختار شرح (147)، 2ټوك، 449مخ، لومړى چاپ. 8 _ حمويى، فرائد السمطين؛ 35باب، 142حديث.

[97] وګورئ: 1 _ خطيب، د بغداد تاريخ كې د الرجل له ترجمې نه، 3ټوك، 192مخ، 1234ګڼه. 2 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 444مخ، 955حديث. 3 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 62باب، 244مخ. 4 _ بلاذري، انساب الاشراف؛ شرح حال امير المومنين؛ 2ټوك، 103مخ، لومړى چاپ (بيروت). 5 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 56باب، 212مخ.6 _ حمويى، فرائد السمطين؛ 30باب، 127حديث.7 _ سيوطي، اللثانى مصنوعه؛ لومړى ټوك، 169 – 170 مخونه، لومړى چاپ.8 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 11ټوك، 625مخ، پينځم چاپ.

[98] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 346 او 846مخونه (د محمودي شرح). 2 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 86باب، 313مخ. 3 _ خطيب، د بغداد تاريخ ؛ د فضل بن غانم شرحه؛ 12ټوك، 358مخ، 215حديث. 4 _ هيثمي، مجمع الزوايد؛ 10ټوك، 21مخ او 9ټوك، 173مخ. 5 _ ابن مغازلي؛ مناقب ؛ 269مخ، 339حديث، لومړى چاپ. 6 _ بلاذري، انساب الاشراف؛ د اميرالمومنين شرحه؛ 2ټوك، 182مخ، 215حديث، لومړى چاپ. 7 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: باب مناقب السبعون؛ 281مخ، 45حديث او همداسې؛ 13باب، 72مخ او باب الموده التاسع، 306مخ. 8 _ ذهبي، ميزان الاعتدال؛ لومړى ټوك، 421مخ، 1551ګڼه. 9 _ حافظ الحسكاني؛ شواهد التنزيل: 107حديث كې د سوره بقره تر څلورم آيت لاندې. 10 _ طبراني، مجمع الزوايد؛ د ابراهيم المكنى بابي رافع شرحه؛ لومړى ټوك، 51مخ.

[99] وګورئ: 1 _ بلاذري، انساب الاشراف؛ د اميرالمومنين شرحه؛ 2ټوك، 155حديث، 164حديث، لومړى چاپ. 2 _ ابن عساكر، شرح حال اميرالمومنين من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 376مخ، له 871نه تر 873حديثونه. 3 _ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 5ټوك، 37مخ او 7ټوك، 35مخ. 4_احمدبن حنبل، المسند؛ لومړى ټوك، 318مخ، 1296حديث.5 _ ابن مغازلي؛ مناقب؛ 221مخ، 267حديث. 6 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 62باب، 254مخ.7_ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ينابيع المودة؛ 18باب، 101مخ.8 _ ترمذي، سنن؛ 13ټوك، 169مخ (باب مناقب علي ).

[100] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال امير المومنين من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 406مخ، 905حديث. 2 _ سيوطي، تاريخ الخلفاء؛ 172مخ. 3 _ ابن اثير، اسدالغابه؛ 4ټوك، 31مخ. 4_ ابن مغازلي؛مناقب؛ 106مخ، 149حديث او 7مخ، 100حديث. 5 _ حمويى، فرائدالسمطين؛ لومړى ټوك، 182مخ. 6 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 141مخ، 113حديث. 7 _ ابونعيم، حلية الاولياء؛ د اعمش شرح حال، 5ټوك، 58مخ. 8_ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 34باب، 161 او 160مخونه. 9 _ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 358مخ. 10_ ذهبي، ميزان الاعتدال؛4ټوك، 127مخ، 8590ګڼه او همداسې؛ لومړى ټوك، 507مخ، 1904ګڼه.

[101] وګورئ: 1 _ ابونعيم، حلية الاولياء، د امير المومنين شرح حال؛ لومړى ټوك، 64مخ. 2 _ ابن عساكر، شرح حال امير المومنين من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 481مخ، 999حديث (د محمودي شرح). 3 _ ابي عمر يوسف بن عبدالله، استيعاب؛ 3ټوك، 1104مخ، 1855حديث.4 _ ذهبي، ميزان الاعتدال؛ لومړى ټوك، 58مخ او په بل چاپ كې 124مخ.5 _ ابن مغازلي؛ مناقب؛ 286مخ، 328حديث، لومړى چاپ.6 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: باب مناقب السبعون؛ 282مخ، 47حديث. 7 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 59باب، 226مخ او همداسې؛ 292 او 332مخونه. 8 _ حموئى، فرائد السمطين؛ 10باب، 76حديث.

[102] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال اميرالمومنين من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 464مخ، 984حديث (د محمودي شرح). 2 _ ابن مغازلي؛ مناقب؛80مخ، 120حديث، لومړى چاپ. 3 _ سيوطي، تاريخ الخلفاء؛ 107 او 170مخونه او همداسې؛ جامع التفسير، 2705حديث. 4 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 126مخ. 5 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 153مخ او د مناقب السبعون باب ؛ 278مخ، 22حديث او 14باب، 75مخ. 6 _ خطيب، د بغداد تاريخ ؛ د عبدالسلام بن صالح ابي الصلت الهروى په شرح كې، 11ټوك، 49 _ 50 مخونه، 5728ګڼه. 7 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 58باب، 221مخ. 8 _ ذهبي، ميزان الاعتدال؛ لومړى ټوك، 415مخ، 1525ګڼه. 9 _ ابي محمد يوسف بن عبدالله، استيعاب؛ 3ټوك، 1102مخ، 1855حديث. 10 _ حافظ ابن نعيم، حلية الاولياء؛ لومړى ټوك، 64مخ. 11_ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 359مخ. 12 _ خوارزمي، مقتل؛ 4فصل، 43مخ.

[103] وګورئ: 1 _ ابن مغازلي؛ مناقب؛ 201مخ، 238حديث، لومړى چاپ. 2 _ ابن عساكر، شرح حال امام حضرت علي من تاريخ دمشق؛ 3ټوك، 5ټوك، 1022حديث (دمحمودى شرحه). 3 _ ذهبي، ميزان الاعتدال؛ 4ټوك، 127 او 128مخونه، 8590ګڼه. 4 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 62باب، 260مخ. 5 _ هيثمي، مجمع الزوايد؛ 9ټوك، 113مخ او همداسې؛ 7ټوك، 200مخ. 6 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 15باب، 90 او 295مخ.7 _ سيوطي، اللثالي المصنوعه؛ لومړى ټوك، 186مخ، لومړى چاپ (د بولاق چاپ). 8 _ حافظ الحسكاني؛ شواهد التنزيل: د بقره د سورت د 30آيت د تفسير لاندې. 9 _ حموئى، فرائدالسمطين؛ 52باب، 222حديث.10 _ خوارزمي، مناقب؛ 14فصل، 88مخ، 22حديث.

[104] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، تاريخ دمشق؛ د مقداد په شرح كې، 100مخ او همداسې؛ ترجمه امام علي ؛ 2ټوك، 172مخ، 658حديث. 2 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 130 او 137مخونه. 3 _ ابن ماجه قزوينى، سنن؛ لومړى ټوك، 66مخ، 149حديث.4 _ ابونعيم، حلية الاولياء؛ لومړى ټوك، 172مخ، 28ګڼه او لومړى ټوك، 190مخ. 5 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 12باب، 94مخ (يواځې دحضرت علي نوم يې راوړى دى ). 6 _ هيثمي، مجمع الزوايد؛ 9ټوك، 155مخ. 7 _ ابن مغازلي؛ مناقب ؛ 290مخ، 331حديث. 8 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 59باب، 337مخ، 5حديث. 9 _ سيوطي، تاريخ الخلفاء؛ 169مخ.10 _ بخارى، پخپل تاريخ كې د ابي ربيعه ايادى شرحه؛ 271ګڼه، 31مخ.

[105] وګورئ: 1 _ ابن مغازلي؛ مناقب؛ 244مخ. 2 _ ابن عساكر، شرح حال امير المومنين من تايخ دمشق؛ 3ټوك، 119مخ، 1162حديث. 3 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 124مخ، 61حديث. 4 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 20باب، 104مخ.5 _ خطيب، د بغداد تاريخ ؛ 14ټوك، 321مخ، 7643ګڼه. 6 _ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 321مخ. 7 _ هيثمي، مجمع الزوايد؛ 9ټوك، 135مخ. 8 _ خوارزمي، مناقب؛ 223مخ. 9 _ ترمذي، سنن؛ 13ټوك، 166مخ، 3حديث. 10 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 11ټوك، 621 او 643 مخونه (پينځم چاپ – بيروت).

[106] وګورئ: 1 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 124مخ. 2 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 20باب، 103مخ. 3 _ هيثمي، مجمع الزوايد؛ 9ټوك، 134مخ. 4 _ سيوطي، تاريخ الخلفاء؛ 173مخ. 5 _ متقي هندي، كنزالعمال، ؛ 11ټوك، 603مخ، پينځم ټوك.

[107] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 3ټوك، 123مخ، 1164حديث. 2 _ ذهبي، ميزان الاعتدال، 2ټوك؛ 3مخ، 2587ګڼه او همداسې ؛ لومړى ټوك 188مخ، 740ګڼه. 3 _ شيخ سليمان قندوزيحنفي، ينابيع المودة: 43باب، 193 او 152مخونه. 4 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 44باب، 188مخ. 5 _ طبراني، معجم الكبير؛ د ابي انيع مسند؛ لومړى ټوك، 51مخ. 6 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 11ټوك، 612مخ.

[108] وګورئ: ١ _ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 361مخ. 2 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 3ټوك، 130مخ، 1171حديث. 3 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 122مخ، 53حديث. 4 _ ابن مغازلي؛ مناقب؛ 298مخ، 341حديث، لومړى چاپ. 5 _ هيثمي، مجمع الزوايد؛ 5ټوك، 186مخ او 6ټوك، 244مخ او 9ټوك، 133مخ. 6 _ ابن ابي الحديد، د المختار په شرح كې له نهج البلاغه نه؛ 3ټوك، 206مخ. 7 _ سيوطي، تاريخ الخلفاء؛ 173مخ. 8 _ حافظ او ابونعيم، حلية الاولياء؛ لومړى چاپ، 67مخ. 9 _ خطيب، د بغداد تاريخ ؛ لومړى ټوك، 134مخ. 10 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 94باب، 333مخ او بل چاپ ؛ 191مخ. 11_شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 247مخ او11باب، 67مخ.

[109] وګورئ: ١ _ هيثمي، مجمع الزوايد؛ 7ټوك، 238مخ او همداسې؛ 5ټوك، 186مخ. 2 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 3ټوك، 158مخ، 1195حديث. 3 _ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 305 او 362مخونه. 4 _ ابيعمر يوسف بن عبدالله، استيعاب؛ 3ټوك، 1117مخ، 1855حديث.5 _ خطيب، د بغداد تاريخ ؛ 8ټوك، 340مخ، 4447 ګڼه. 6 _ ذهبي، ميزان الاعتدال؛ لومړى ټوك، 271مخ، 1014ګڼه او 410مخ، 1505ګڼه. 7 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 139مخ، 107حديث. 8 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 43باب، 152مخ.9 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 37باب، 167مخ.10 _ ابن ابي الحديد، د المختار په شرح كې، نهج البلاغه؛ 3ټوك، 207مخ.

[110] وګورئ: ١_ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 62باب، 379مخ او همداسې؛ 79مخ. 2 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 159حديث، 643حديث. 3 _ هيثمي، مجمع الزوايد؛ 9ټوك، 172مخ. 4 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: باب مناقب السبعون؛ 277مخ، 20حديث. 5 _ ابن مغازلي؛ مناقب؛ 49مخ. 6 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 11ټوك، 600مخ.

[111] وګورئ: ١ _شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ينابيع المودة: 444مخ. 2 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 149مخ. 3 _ هيثمي، مجمع الزوايد؛ 9ټوك، 169مخ. 4 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 93باب، 329مخ. 5 _ ذهبي، ميزان الاعتدال؛ لومړى ټوك، 175 – 176مخونه، 712ګڼه. 6_ابن ماجه قزوينى، سنن؛ لومړى ټوك، 52مخ، 145حديث. 7 _ متقي هندي، كنز العمال؛ 12ټوك، 97مخ.

[112] وګورئ: ١ _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 142 او 146مخونه. 2 _ ذهبي، ميزان الاعتدال؛ 2ټوك، 49مخ، 2779حديث. 3 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 364مخ. 4 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 268مخ، 789حديث. 5 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 44باب، 189مخ. 6 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 11ټوك، 614مخ، پينځم ټوك – بيروت.

[113] وګورئ: 1 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 135مخ.2 _ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 356مخ.3 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: لومړى جز، 252مخ. 4 _ ذهبي، ميزان الاعتدال؛ 3ټوك، 118مخ، 5803ګڼه.5 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 211مخ، 705حديث. 6 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 46باب، 192مخ. 7 _ متقي هندي، كنزا لعمال؛ 11ټوك، 623مخ، پينځم چاپ.

[114] وګورئ: 1_ ذهبي؛ ميزان الاعتدال:لومړى ټوك، 421مخ، 1552ګڼه. 2 _ سيوطي، تاريخ الخلفاء؛ 170مخ. 3 _ ابي عمر يوسف بن عبدالله، استيعاب ؛3ټوك، 1099مخ. 4 _ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 336مخ. 5 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 11ټوك، 598مخ، پينځم ټوك – بيروت.

[115] وګورئ: 1 _ ابيعمر يوسف بن عبدالله، استيعاب؛ 3ټوك، 1099مخ، 1855حديث. 2 _ حافظ ابي نعيم، حليه الاوليا؛ لومړى ټوك، 62مخ. 3 _ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 337مخ. 4 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 14باب، 98مخ. 5 _ سيوطي، تاريخ الخلفاء؛ 168مخ. 6 _ بلاذري، انساب الاشراف؛لومړى ټوك، 94مخ، 12حديث. 7 _ بخارى، صحيح؛ 5ټوك، 79مخ، 220حديث. 8 _ ابن ماجه، سنن؛ لومړى ټوك، 43مخ، 117حديث. 9 _ متقي هندي، كنزا لعمال؛ 13ټوك، 121مخ.

[116] وګورئ: 1 _ ابيعمر يوسف بن عبدالله، استيعاب؛ 3ټوك، 1114مخ، 1855حديث. 2 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 3ټوك، 68مخ، 1110حديث. 3 _ حافظ ابونعيم، حلية الاولياء ؛ لومړى ټوك، 64مخ. 4 _ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 361مخ. 5 _ بلاذري، انساب الاشراف؛ 2ټوك، 102مخ، 34حديث.6 _ خطيب، د بغداد تاريخ ؛ 11ټوك، 47مخ، 5728ګڼه. 7 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 142مخ.8 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 11ټوك، 612مخ.

[117] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ لومړى ټوك، 320 – 322 حديثونه. 2 _ ابي عمر يوسف بن عبدالله، استيعاب؛ 3ټوك، 1114مخ، 1855حديث. 3 _ حافظ ابونعيم، حلية الاولياء؛ لومړى ټوك، 64مخ. 4 _ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 361مخ. 5 _ بلاذري، انساب الاشراف؛ 2ټوك، 102مخ، 34حديث.6 _ خطيب، شرح حال ابي الصلت الهروى، تايخ بغداد؛ 11ټوك، 47مخ، 5728ګڼه. 7 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 142مخ. 8 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 11ټوك، 612مخ.

[118] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ لومړى ټوك، 388مخ، 495حديث. 2 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 122مخ. 3 _ شيخ سليمان قندوزي، ينابيع المودة: باب مناقب السبعون؛ 275مخ، 9حديث. 4 _ احمد بن حنبل، المسند؛ 3ټوك، 483مخ، لومړى چاپ. 5 _ ابي عمر يوسف بن عبدالله، استيعاب؛ 3ټوك، 1101مخ، 1855حديث او 1183مخ. 6 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 68باب، 276مخ. 7 _ بلاذري، انساب الاشراف؛ 2ټوك، 146مخ، 147حديث، لومړى چاپ – بيروت. 8 _ سيوطي، تاريخ الخلفاء؛ 172مخ. 9 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 11ټوك، 601مخ، پينځم چاپ – بيروت.

[119] وګورئ: 1 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 128مخ. 2 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 43باب، 149 – 150مخونه. 3 _ حافظ ابونعيم، حلية الاولياء؛ لومړى ټوك، 86مخ. 4 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 11ټوك، 611مخ.

[120] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 3ټوك، 282مخ، 1371حديث. 2 _ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 324 مخ.3 _ هيثمي، مجمع الزوايد؛ 9ټوك، 136مخ. 4 _ شيخ سلميان قندوزي حنفي، ينابيع المودة: 59باب، 339 او 216مخونه. 5 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 13ټوك، 190مخ. 6 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 463مخ. 7 _ سيوطي، تاريخ الخلفاء؛ 173مخ. 8 _ خطيب، د بغداد تاريخ ؛ لومړى ټوك، 135مخ.

[121] وګورئ: 1 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 62باب، 251مخ. 2 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: باب مناقب السبعون؛ 286مخ، 70حديث.

[122] وګورئ: 1 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 122مخ. 2 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 484مخ، 1005حديث. 3_حافظ ابن نعيم، حلية الاولياء؛لومړى ټوك، 63–64 مخونه.

[123] وګورئ: 1 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 160مخ. 2 _ ذهبي، ميزان الاعتدال؛ لومړى ټوك، 505مخ، 1896ګڼه.

[124] وګورئ: 1 _ ذهبي، ميزان الاعتدال؛ لومړى ټوك، 509 مخ، 1904ګڼه. 2 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 225مخ، 730حديث.

[125] وګورئ: ١_ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: باب مناقب السبعون؛ 281مخ. 41 حديث او همداسې؛ 42باب، 147 او 104مخونه او همداسې خوارزمي پخپلو مناقبو كې.

[126] وګورئ: 1 _ ابن مغازلي؛ مناقب؛ 197مخ. 2 _ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7 ټوك، 337مخ. 3 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 69باب، 277مخ. 4 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 15باب، 91مخ، او همداسې 53 باب، 185 او 246مخونه.5 _ذهبي، ميزان الاعتدال؛ 3ټوك، 324مخ، 6613ګڼه.6_محب الدين طبري، ذخائر العقبى ؛ 74مخ، د مصر چاپ.

[127] وګورئ: 1 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 7ټوك، 250مخ، د بيروت د الرساله موسسه پينځم چاپ، د 1405كال چاپ.

[128] وګورئ: همغه سرچينه؛ 13ټوك، 152مخ.

[129] وګورئ: همغه سرچينه؛ 11ټوك، 628مخ.

[130] وګورئ: همغه سرچينه: 11ټوك، 624مخ.

[131] وګورئ: 1_ ابي عمر يوسف بن عبدالله، استيعاب؛ 3ټوك، 1091مخ، 1855حديث.2_ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 339 او 345مخونه. 3 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 3ټوك، 142مخ.

[132] وګورئ: شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 291مخ.

[133] وګورئ: ذهبي، ميزان الاعتدال؛ لومړى ټوك، 507مخ، 1904ګڼه.

[134] وګورئ: 1 _ مسند، احمدبن حنبل؛ لومړى ټوك، 168مخ، 576حديث. 2 _ ابي عمر يوسف بن عبدالله، استيعاب؛ 3ټوك، 1101مخ. 3 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 12ټوك، 97 او 103مخونه.

[135] وګورئ: سيوطي په تفسير الدرالمنثور كې د سورت بقره د 37آيت تر تفسير لاندې او ابن مغازلي؛ مناقب؛ 63مخ، 89حديث، ينابيع المودة، 24باب.

[136] وګورئ: 1 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة. 2 _ هيثمي، مجمع الزوايد؛ 9ټوك، 174مخ. 3 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 12ټوك، 96، 101، 102مخونه.

[137] وګورئ: شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 78باب، 308، 537 مخونه.

[138] وګورئ: همغه سرچينه: باب موده العاشره؛ 308مخ. فرائدالسمطين؛ 2ټوك، 133مخ.

[139] وګورئ: متقي هندي، كنزالعمال؛ 12ټوك، 98مخ.

[140] وګورئ: 1_ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 76باب، 529مخ. او همداسې په 63باب، 433مخ كې يې له جابر نه روايت راخستی دى.

[141] وګورئ: 1 _ متقي هندي، كنزالعمال 14ټوك 266مخ.

[142] وګورئ: 1 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 14ټوك، 264 مخونه. 2 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 308مخ، باب “موده العاشره”

[143] (بقره 37 آيت)

[144] وګورئ: 1_ ابن مغازلي؛ مناقب علي: 63مخ، 89 حديث. 2 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 24باب، 111 او 283مخونه، 55حديث. 3 _ سيوطي ؛ الدرالمنثور. 4 _ تفسير نمونه؛ لومړى ټوك، 199مخ. 5 _ د الميزان تفسير؛ لومړى ټوك، 149مخ.

[145] وګورئ: 1 _ د فاطمه الزهرا كتاب:40مخ، د علامه امينى ويناوې 2 _ د الميزان تفسير؛ لومړى ټوك او مجمع البيان؛ لومړى ټوك، د “فتلقى آدم من ربه كلمات” تر آيت لاندې.

[146] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 97مخ، 602حديث. 2 _ حاكم نيشابوري، المعرقه؛ د عبدالله بن مسعود پر سند.

[147] وګورئ: A note book on old and new testaments of Bibi.

لومړى ټوك، 428مخ، د لندن چاپ، 1908م. علي و رسول الله ان، حكيم سيالكوټى، د سيد محمد مختاري ژباړه، 16، 17، 18مخونه.

[148] وګورئ: علي و پيامبران، 20مخ حكيم سيالكوټى؛ د سيد محمد مختاري ژباړه.

[149] په دې باب د نورو معلوماتو د لاس ته راوړلو لپاره وګورئ:

Wonderful stories of Islam، د لندن چاپ، 249مخ او همداسې وګورئ: علي و پيامبران، حكيم سيالكوټي، 27 – 34مخونه.

[150] د يادونې وړ ده، چې د روسۍ ژبې ژباړه هم د علي و پيامبران د كتاب په 40 – 41 مخونو كې راخستل شوې ده. انګليسى ژباړه يې د لندن په Star of Britinia ورځپاڼه كې د 1954كال په جنورۍ كې راغلې ده (علي و پيامبران – 42مخ).

وګورئ: علي و پيامبران، حكيم سيد محمود سيالكوټي، د سيد محمد مختاري ژباړه، 35 – 42 مخونه.

[151] “جلاء العيون” (لومړي ټوك، 276مخ).

[152] وګورئ: زندګانى فاطمه الزهرا، آيت الله شهيد دستغيب، 27مخ، چې د برهان له تفسيره يې را اخستې دى.

[153] وګورئ: همغه سرچينه: 126مخ.

[154] وګورئ: ١_ سيد ابوتراب صفائي آملي، شرح زندګى حضرت خضر؛ 120مخ. 2 _ شهيد آيت الله دستغيب، زندګانى فاطمه الزهرا؛ 162مخ، چې له سفينه البحار، لومړي ټوك، 391مخه يې راخستې ده.

[155] وګورئ: قصه هاى قرآن، 120مخ، د سيد ابوتراب صفائي ليكنه.

[156] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 438مخ، 953حديث. 2 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: باب مناقب السبعون؛ 277مخ، 17حديث، 300مخ. 3 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 11ټوك، 604مخ، پينځم ټوك د بيروت چاپ.

[157] وګورئ: 1 _ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 358مخ. 2 _ سيوطي، تاريخ الخلفاء؛ 172مخ. 3 _ابن مغازلي؛ مناقب؛210مخ، 252حديث، لومړى چاپ. 4 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 391مخ، 895حديث (د محمودي شرحه)

[158] وګورئ: 1 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 54باب، 194او 256مخونه. 2 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 13ټوك، 638مخ.

[159] وګورئ: سيد هاشم حسيني تهرانى، بوستان معرفت؛ 447مخ، د خوارزمي د مناقبو له 7فصل، 45مخه راخستى دى.

[160] وګورئ: بوستان معرفت، 650مخ، چې له ابن عساكر (تاريخ اميرالمومنين، 3ټوك، 70مخ، 100حديث) او خوارزمي (مناقب، 14فصل، 98مخ) يې راخستی دى.

[161] وګورئ: كنزالعمال؛ 12ټوك، 489مخ (موسسه الرساله بيروت – پينځم چاپ)

[162] وګورئ: كنزالعمال؛ 13ټوك، 115مخ.

[163] رياض النضره د2ټوك په 163مخ. وګورئ: آثارالصادقين؛ 14ټوك، 277مخ، له فضايل الخمسه، لومړى ټوك، 297حديث يې راخستی دى.

[164] وګورئ: العقده: كحرمه، والجمع عقد كحرم، الولايه، البيعه المعقوده او همداسې: ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 3ټوك، 54مخ، 1092حديث.

[165] 1 _ ابان السمان په الموافقه كې 137مخ. 2 _ ابن حجر، الصواعق المحرقه؛ 126مخ، 3 _ ابن مغازلي شافعي، مناقب علي ؛ 119مخ.

[166] وګورئ: فخر رازي، نهايه العقول. طبري پخپل تاريخ كې. بلاذري په انساب الاشراف كې. سمعاني په فضايل كې غزالي په سرالعالمين كې. سبط بن جوزي په تذكره كې. قاضي فضل ابن روز بهان او ابن ابي الحديد.

[167] وګورئ: شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 239مخ د قم چاپ 1371كال او همداسې: متقي هندي، كنزالعمال؛ 13ټوك، 122 او 123مخونه.

[168] وګورئ: ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 82مخ، 584حديث (د محمودي شرح )

[169] وګورئ: شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 297مخ او همداسې: ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 80مخ (د محمودي شرح ) له بخاري د تاريخ كبېر له لومړى ټوك 370 مخ نه راخستی دى.

[170] وګورئ: ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 82 مخ، 585 مخ.

[171] وګورئ: 1_ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة، 3فصل، 343مخ. 2 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 125مخ.3 _ هيثمي، مجمع الزوايد؛ 9ټوك، 120مخ.4 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ لومړى ټوك، 219مخ، 282حديث. (د محمودي شرح)

[172] وګورئ: شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛2ټوك، 388مخ.

[173] وګورئ: 1_ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛2ټوك، 365مخ، 872حديث. 2 _ ابن مغازلي؛ مناقب؛ 289مخ، لومړى چاپ. 3 _ خوارزمي، مناقب؛ 13فصل، 78مخ، د تبريز چاپ. 4_ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 62باب، 258مخ.

[174] وګورئ: شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 65باب، 448مخ.

[175] وګورئ: آثار الصادقين؛14ټوك، 211مخ، چې د “فضائل الخمسه” له 2ټوك، 239مخ نه يې را اخستي دي او همداسې: كنزالعمال؛ 6ټوك، 393مخ.

[176] وګورئ: آثار الصادقين؛ 14ټوك، 212مخ، چې د الغدير له 5ټوك، 363مخ نه يي را نقل كړې دى او همداسې: فضائل الخمسه؛ لومړى ټوك، 167مخ عن مستدرك الصحيحين.

[177] وګورئ: ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 358مخ.

[178] وګورئ: آثار الصادقين؛ 14ټوك، 286مخ، چې له شرح حال امام علي من تاريخ دمشق، لومړى ټوك، 360مخ نه يې راخستى دى.

[179] وګورئ: 1_ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 79مخ، 581حديث.2_ابن مغازلي، مناقب؛22مخ، 31ګڼه، لومړى چاپ.

[180] وګورئ: 1_ حافظ ابي نعيم، حلية الاولياء؛ لومړى ټوك، 65مخ. 2 _ سيوطي، تاريخ الخلفاء؛ 170مخ.3 _ ابن كثير، البديه والنهايه؛ 7ټوك، 260مخ.4 _ بلاذري، انساب الاشراف؛ 2ټوك، 97مخ، 21حديث، لومړى چاپ.

[181] وګورئ: شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 57باب، 320مخ.

[182] وګورئ: آثار الصادقين؛ 14ټوك، 492مخ، چي د “الامام الصادق” د كتاب له 2ټوك، 582 مخه يې راخستى دى.

[183] وګورئ: آثارالصادقين؛14ټوك، 493مخ، چي د”الامام الصادق” د 2ټوك، 582 مخه يي راخستی دى.

[184] وګورئ: آثارالصادقين؛ 14ټوك، 493، چې د “الغدير” د كتاب، 6ټوك، 126مخه يي راخستى دى.

[185] وګورئ: 1_ شيخ سليمان قندزى حنفي، ينابيع المودة: 14باب، 80 او 249مخونه. 2 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 59باب، 227مخ.

[186] وګورئ: ١_ بلاذري، انساب الاشراف؛ 2ټوك، 99مخ، 29حديث. 2 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ 57باب، 217مخ. 3 _ سيوطي، تاريخ الخلفاء؛ 171مخ. 4_حاكم، المستدرك؛(د المناسك كتاب) لومړى ټوك، 457مخ. 5 _ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 36مخ.

[187] وګورئ: آثارالصادقين؛14ټوك، 492مخ، چې د “امام صادق” د كتاب له 2ټوك، 582 مخه يې راخستى دى.

[188] وګورئ: راغب، محاضرات، 7ټوك، 213مخ.

[189] وګورئ: شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 82مخ. (د محمودي شرح)

[190] وګورئ: “بوستان معرفت”؛ 677مخ، چې هغه هم د حسكاني د شواهد التنزيل له لومړى برخې، 30مخ، 29حديثه يې راخستى دى.

[191] وګورئ: 1 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛2ټوك، 48 – 52مخونه. 2 _ ابن كثير، البدايه والنهايه؛ 7ټوك، 350مخ. 3 _ ګنجي شافعي، كفاية الطالب؛ لومړى باب، 62مخ. 4 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: باب مناقب السبعون؛283مخ، 56حديث او همداسې 4باب، 33 – 34مخونه. وګورئ: 1_ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 2ټوك، 365مخ، 872حديث. 2 _ ابن مغازلي؛ مناقب؛ 289مخ، 330ګڼه، لومړى چاپ.3 _ خوارزمي، مناقب؛ 13فصل، 78مخ، د تبريز چاپ.

[192] وګورئ: 1 _ آثار الصادقين، 14ټوك، 34مخ كې د ابن شهرآشوب د مناقبو دويم ټوك، له 6مخه يې راخستى دى. 2 _ متقي هندي، كنزالعمال، 6ټوك، 395مخ.

[193] وګورئ: شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ينابيع المودة، باب الموده السادسه، 299مخ.

[194] وګورئ: بلاذري؛ انساب الاشراف: 2ټوك، 103مخ، 35حديث، لومړى چاپ _ بيروت.

[195] وګورئ: 1 _ سيرى در صحيحين، محمد صادق نجمى، 2ټوك، 273مخ چې د نهج البلاغه له شرحې د 12ټوك، 21مخ نه يې راخستى دى. همدارز دا روايت، صحيح بخارى، مسند احمد او ابن حجر په صواعق كې هم راخستى دی.

[196] وګورئ: “بيست و پنج سال سكوت علي ” فواد فاروقي، 114مخ.

[197] وګورئ: د شهرستاني “ملل و نحل” او د محب طبري له “رياض النضره” او د ابي الحديد د نهج البلاغې شرحه.

[198] وګورئ: 1 _ ابن كثير، البدايه والنهايه، 7ټوك، 358مخ. 2 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق، 2ټوك، 393مخ.3 _ سيوطي، تاريخ الخلفاء، 172مخ.

[199] وګورئ: فواد فاروقي، بيست و پنج سال سكوت علي، چې هغه هم د رودلف ژايګر له “خداوند علم و شمشير” څخه رانقل كړی دى.

[200] وګورئ: 1 _ ابن مغازلي؛ مناقب، 206مخ، 243حديث، لومړى چاپ. 2 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق، 2ټوك، 408مخ، 914حديث. 3 _ ابن كثير، البدايه والنهايه، 7ټوك، 358مخ. 4 _ سيوطي، تاريخ الخلفاء، 172مخ. 5 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة، باب مناقب السبعون، 281مخ، 46حديث او همداسې 312مخ. 6 _ متقي هندي، كنزالعمال، 11ټوك، 601مخ.

[201] وګورئ: زمخشري، دكشاف تفسير، لومړى ټوك، په 369مخ كې د آل عمران د 61آيت تر تفسير لاندې.

[202] وګورئ: ابن كثير؛ البدايه والنهايه: 7ټوك، 305مخ، 14حديث.

[203] وګورئ: 1 _ حاكم، المستدرك، 3ټوك، 154 او 157مخونه. 2 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة، 55باب، 202 او 241مخونه. 3 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق، 2ټوك، 167مخ. 4 _ ابن كثير، البدايه والنهايه، 7ټوك، 355مخ.

[204] وګورئ: ابن عساكر؛شرح حال امام علي من تاريخ دمشق: 2ټوك، 162مخ، 648حديث، (د محمودي شرح).

[205] وګورئ: 1 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 293مخ. 2 _ ابن عساكر؛ شرح حال امام علي من تاريخ دمشق: 2ټوك، 448مخ، 972حديث.

[206] وګورئ: ١_ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة، باب موده الثالثه، 294مخ.

[207] وګورئ: 1 _ سيوطي، تاريخ الخلفاء، 171مخ.2 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة، 3فصل، 343مخ.3 _ ابن عبدالبر، استيعاب، 3ټوك، 1104مخ، 1855حديث. 4 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق، 3ټوك، 48مخ، 1079حديث. 5 _ بلاذري، انساب الاشراف، 2ټوك، 124مخ، 86حدث، لومړى چاپ.

[208] وګورئ: ١_ “بوستان معرفت” 658مخ چې له حسكاني (د شواهد التنزيل كتاب لومړى برخه، 35مخ، 40حديث) يې راخستى دى.

[209] وګورئ: 1 _ ابن كثير؛البدايه والنهايه: 7ټوك، 360مخ. 2 _ ابن عساكر؛ شرح حال امام علي من تاريخ دمشق: 3ټوك، 14مخ، 1027حديث. 3 _ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 138 او 139حديثونه. 4 _ ذهبي، ميزان الاعتدال؛ 2ټوك، 482مخ، 4530 ګڼه. 5 _ سيوطي، اللئالي المصنوعه؛ لومړى ټوك، 193مخ، لومړى چاپ. 6 _ خوارزمي، مناقب ؛ لومړى ټوك، 38مخ، 4فصل.

[210] وګورئ: 1 _ هيثمي؛ مجمع الزوايد: 9ټوك، 138مخ. 2 _ ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 3ټوك، 285مخ، 1376حديث (د محمودي شرح ) 3 _ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 59باب، 339مخ. 4 _ متقي هندي، كنزالعمال؛ 11ټوك، 617مخ.

[211] وګورئ: “سيدالشهدا”، شهيد آيت الله دستغيب؛ 119مخ.

[212] وګورئ: ابن ابي الحديد؛ شرح نهج البلاغه:لومړى ټوك، 16مخ.

[213] وګورئ: ابن ابي الحديد؛”علي چهره درخشان اسلام”، د علي دوانې ژباړه، 9مخ.

[214] وګورئ: “داستان غدير”، 285مخ، د “المراجعات السبع العلويات” د 43مخه يې راخستى دى.

[215] وګورئ: شبهاى پيشاور: 480مخ، چې له شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد له لومړي ټوك، 46مخه يې راخستى دى.

[216] وګورئ: شبهاى پيشاور: 608مخ، چې هغه د سرالعالمين غزالي نه دا خبره رانقل كړې ده.

[217] وګورئ: سيرى در صحيحين: محمدصادق نجمي؛ 2ټوك، 189مخ چې د “سرالعالمين” د كتاب له 21مخ لومړى چاپه راخستى دى.

[218] وګورئ: “داستان غدير”، 291مخ، چې د “الغدير” له 6ټوكه يې راخستى دى.

[219] وګورئ: مهدي فقيه ايماني؛ حق با حضرت علي است: 214مخ، چې هغه هم د خوارزمي د مناقب ابوحنيفه، 2/ 83د حيدر آباد له چاپه راخستى دى.

[220] وګورئ: داستان غدير:285مخ، چې هغه هم د فخر رازي د تفسير له لومړي ټوك، 111مخ او د الغدير له 3ټوك، 179مخه راخستى دى.

[221] وګورئ: داستان غدير: 284مخ، چې د “زندګاني اميرالمومنين” 5 مخه يې اخستى دى “مباحثي در معارف اسلامي: سيد علي بهباني، 169مخ.

[222] وګورئ: “چكيده انديشه ها” سيد عيسى برقعى، 297مخ.

[223] وګورئ: حافظ ابونعيم؛ حلية الاولياء: لومړى ټوك، 61مخ.

[224] وګورئ: ١_ آثارالصادقين؛ 14ټوك، 440مخ، چې د “الامام الصادق” له 4ټوك، 503مخ، طبقات الحنابله راخستى دى.

[225] وګورئ: “شيعه”؛ د علامه طباطبائي او پروفسور هانرى كربن مذاكره، 429مخ او همداسې: شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة، 3فصل، 344مخ.

[226] وګورئ: شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 59باب، 335مخ، او همداسې ؛ حاكم، المستدرك؛ 3ټوك، 107مخ ابن عساكر، شرح حال امام علي، من تاريخ دمشق، 3ټوك 63مخ، 1108حديث (د محمودي شرح)

[227] وګورئ: بوستان معرفت، سيد هاشم حسيني تهرانى، 680مخ، چې د ابن عساكر د تاريخ له 3ټوك، 84مخ، 1117حديثه يي راخستى دى.

[228] وګورئ: ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق؛ 3ټوك، 114مخ، 1153حديث (د محمودي شرح) او خطيب، بغداد تاريخ؛ لومړى ټوك، 135مخ.

[229] وګورئ: بوستان معرفت، 634مخ د قندوزي د ينابيع المودة له 52باب، 152مخه او له 56باب، 253مخه يې راخستى دى.

[230] وګورئ: بوستان معرفت: 698مخ، چې د فصول المهمه د ابن صباغ د ليكنې له لومړى فصل، 18مخه راخستی دى.

[231] وګورئ: بوستان معرفت: 699مخ، چې شبلنجي د نورالابصار له ليكنې يې راخستی دى.

[232] وګورئ: بوستان معرفت، 702مخ، چې د “اهل البيت”، ابوعلم شافعي له ليكنې يې راخستی دى.

[233] وګورئ: بوستان معرفت: سيد هاشم حسيني تهرانى؛ 698مخ، چې هغه هم دخوارزمي له مناقبو راخستى دى.

[234] وګورئ: داستان غدير، 286مخ چې هغه هم د “الغدير” له 4ټوك، 385مخه راخستى دى. دا مطالب د خوارزمي عقيده ده.

[235] وګورئ: “حق با علي است” مهدى فقيه ايمانى، 215مخ، چې د فتح الباري شرح، صحيح بخارى، 12/ 244 څخه اخستل شوى دى.

[236] وګورئ: بوستان معرفت؛ 696مخ، د حمويي له فرايد السمطين نه راخستى دى.

[237] وګورئ: فواد فاروقي، بيست و پنج سال سكوت علي، 16مخ.

[238] وګورئ: بيست و پنج سال سكوت علي، فواد فاروقي، 25.

[239] وګورئ: بيست و پنج سال سكوت علي، فواد فاروقي؛ 38مخ.

[240] وګورئ: بيست و پنج سال سكوت علي، فواد فاورقي؛ 137مخ.

[241] وګورئ: بيست و پنج سال سكوت علي، فواد فاروقي؛ 39مخ.

[242] وګورئ: بيست و پنج سال سكوت علي، فواد فاروقي؛ 271مخ.

[243] وګورئ: ائمه اثنى عشري، شيخ احمد بن عبدالله بن عياض، 45مخ، چې له شيخ عبدالله شبراوي شافعي “الاتحاف بحب الاشراف” يې راخستی دى.

[244] وګورئ: ” د ابن ابي الحديد د نهج البلاغې شرح (4/334).

[245] وګورئ: بوستان معرفت، 694مخ، چې ابن مغازلي؛ له مناقبو يې راخستى دى.

[246] وګورئ: بو ستان معرفت، 680مخ، چې د مناوي د فيض القدير له 3ټوك، 47مخه يې راخستى دى.

[247] وګورئ: بوستان معرفت، 668مخ چې د شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة، له 52 بابه يې راخستى دى.

[248] وګورئ: بوستان معرفت، 999مخ، چې د شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة له 52 بابه يې راخستى دى. د بوستان معرفت، 690مخ چې د خوارزمي د مناقبو له 24فصل، 271مخه يې راخستى دى

[249] وګورئ: ١_ شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 62باب، 329، چې كې د شافعي له ديوانه يې راخستى دى. 2 _ شبلنجي، نورالابصار؛ 139مخ، (1290كال) چاپ.

[250] وګورئ: حموئي؛ فرائدالسمطين: لومړى ټوك، 326مخ.

[251] وګورئ: شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 330مخ، د قم لومړى چاپ. 1371كال. شبلنجي، نورالابصار؛ 139مخ (1290كال )

[252] وګورئ: آثارالصادقين؛ 14ټوك، 185مخ، چې د فضایل الخسمه، 2ټوك له 81 مخه يې راخستى دى.

[253] وګورئ: ابن حجر؛ صواعق المحرقه: 9باب، 2فصل، 97مخ د مصر چاپ. ياقوت حمويى؛ معجم الادباء: 6ټوك، 387مخ او فخر رازي، د كبير تفسير: 7ټوك، 406مخ.

[254] وګورئ: شبهاى پيشاور؛ 277مخ، چې د علامه فاضل عجيلى “ذخيره المآل” له ليكنې يې راخستى دى.

[255] وګورئ: شيخ سليمان قندوزي حنفي؛ ينابيع المودة: 354 او 366 مخونه، لومړى چاپ قم 1371كال او همداسې: ابن حجر، صواعق المحرقه؛ 88 مخ.

[256] وګورئ: ابن ابي الحديد؛ شرح نهج البلاغه: د بېروت چاپ كې، 3ټوك، 321مخ او د مصر چاپ كې 318مخ.

[257] وګورئ: د ابن ابي الحديد؛ د نهج البلاغې شرح: 3ټوك، 40مخ د مصر او بيروت چاپ.

[258] وګورئ: ابن ابي الحديد، “علي چهره درخشان اسلام” د علي دوانې ژباړه، 5مخ.

[259] وګورئ: شبهاى پشاور؛ 416مخ.

دا شعرونه د ابن ابي الحديد د اوو ګونو قصيدو له جملې دي.

[260] (الغدير/ 3ټوك)

[261] وګورئ: الغدير، علامه امينى؛ 3ټوك، 379مخ.

[262] وګورئ: الغدير، علامه اميني؛ 3ټوك، 377مخ.

[263] (د شپږم هجرى كال حنفي مذهبى عالم)

[264] دا قصيده 46 بيته ده، چې دلته موږ٢٠بيته يې راخستي دي او په مناقب او مقتل خوارزمي كى هم شته دى.

وګورئ: علامه اميني؛ الغدير: 4ټوك، 397مخ.

يادونه: “حافظ ابوالمويد”، “ابو محمد”، “موفق بن احمد بن ابي سعيد اسحاق بن مويد مکي حنفي” پر اخطب خوارزم مشهور، د شپږمې هجري پېړۍ ستر عالم و.

[265] وګورئ: شهيد آيت الله دستغيب؛ زندګانى فاطمه زهرا: 35مخ، چې د الصواعق له كتابه يې راخستى دى.

[266] وګورئ: شبهاى پيشاور: سلطان الواعظين شيرازى؛75مخ، چې د قاضي فضل بن روزبهان د ابطال الباطل له كتابه يې راخستى دى؟

[267] وګورئ: خوارزمي، مقتل، 4فصل، لومړى ټوك، 47مخ او همداسې: حمويي، فرائد السمطين، 12باب او همداسې ګنجي شافعي، كفاية الطالب، لومړى باب.

[268] وګورئ: الهيات و معارف اسلامي، جعفر سبحاني، 395مخ چې د تذكره الخواص له 18مخه يې راخستی دی.

[269] وګورئ: مصباح الموحدين، د شيخ عباسعلي وحيدي منفرد ليكنه، 159مخ. شبهاى پيشاور، 422مخ چې د ابن صباغ مالکي د فصول المهمه له 21مخ او دګنجي شافعي، د كفاية الطالب له 14بابه يې راخستى دى.

[270] وګورئ: سيدالشهدا، د شهيد دستغيب ليكنه، 118مخ او همداسې، ولاء ها ولايتها، مرتضى مطهرى، 39مخ.

[271] (د ردالشمس كيسې ته اشاره)

[272] وګورئ: 1 _ بوستان معرفت، 305مخ چې هغه هم د حموئى د فرائد السمطين د لومړى ټوك، 68باب، 371مخ، له 302حديثه راخستى دى.3 _ ابن عساكر، تاريخ امير المومنين، لومړى ټوك، 369 – 370 مخونه، 410 – 411 حديثونه.4 _ ابن مغازلي، مناقب، 34مخ، 52حديث.

[273] وګورئ: بوستان معرفت، 659مخ، چې هغه د ابوعمر د استيعاب له 3ټوك، 45مخه يې راخستى دى.

[274] وګورئ: بررسي مسايل كلي امامت، آيت الله ابراهيم اميني، 74مخ، چې هغه هم د “الامامه والسياسه” د لومړي ټوك، له 28مخه راخستی دی.

[275] وګورئ: “چرا شيعه شدم”، 227مخ.

[276] وګورئ: د ابن عساكرد تاريخ اميرالمومنين 3ټوك، 405 او 409مخونه، 1505 او 1507حديثونه او د خوارزمي د مناقب 26فصل، 283مخ او د ابن كثير البدايه والنهايه د 8ټوك، 15مخ.

[277] وګورئ: المحاسن والاضداد، جاحظ، 181مخ.

[278] وګورئ: ابن عساكر، شرح حال امام علي من تاريخ دمشق، 432مخ (د محمودي شرح).

[279] وګورئ: اسرار آل محمد، سليم بن قيس، 203مخ، 12چاپ.

[280] وګورئ: ابن عساكر؛ شرح حال امام علي من تاريخ دمشق، 89مخ.

[281] وګورئ: 1 _ الهيات ومعارف اسلامى، استاد جعفر سبحانى، 399مخ، چې هغه هم د صحيح مسلم له 7ټوك، 120مخه راخستی دى. 2 _ كنزالعمال، 13ټوك، 162 – 163 مخونه (موسسه الرساله بيروت پينځم چاپ ) 3 _ ابن كثير، البدايه والنهايه، 7ټوك، 340مخ، باب فضايل علي.

[282] وګورئ: آثارالصادقين، 14ټوك، 462مخ، چې هغه هم د الغدير د لومړي ټوك له 39مخه راخستى دى او الغدير هم د سنن ابن ماجه له لومړى ټوك 30مخه راخستی دى.

[283] وګورئ: مصباح الموحدين، 52مخ.

[284] وګورئ: مصباح الموحدين، 55مخ.

[285] وګورئ: 1_دابن عساكر، تاريخ اميرالمومنين 3ټوك، 127مخ، 1149حديث 2_ بلاذري، انساب الاشراف، 2ټوك، 184مخ، 220حديث.3 _ ابن ابي الحديد، شرح نهج البلاغه، 13ټوك، 220مخ د 238 خطبى شرح (قاصعه).

[286] وګورئ: آثارالصادقين، 9ټوك، 301خ، چې هغه هم د سفينه له لومړى ټوك، 690مخه راخستى دى.

[287] وګورئ: زندګانى فاطمه الزهرا، آيت الله دستغيب، 178

يادونه: د ((جرجي زيدان)) د ((قطام)) کتاب ولولئ چې په فارسي هم اړول شوى؛ دغسې په پښتو هم ژباړل شوی دى.

ټیګونه:

له ملگرو سره یي شریک کړئ.

sn_facebook sn_googleplus sn_telegram sn_whatsapp sn_twitter

ستاسې رالېږل شوې لیدلوری به د اندیال وېبپاڼې تر تایید روسته خپرېږي.

هغه پېغامونه نه خپرېږي، چې منځپانګه یې تورونه او کنځل وي.

هڅه وکړئ، په پښتو پېغامونه راواستوئ.

خپلې خبرې

حضرت علي (ك) په قرآن مجيد كې ستايل شوى

په دې باب ګڼ شمېر معتبر حديثونه شته، چې بېلګې يې دادي:

د حضرت علي په هکله نازل شوي آيتونه

قربى څوك دي؟

د الهي علم زېرمه

څوک صادقين دي؟

د توبې، ايمان، نېكچارۍ او لارښوونې پايله

((وَإِنِّي لَغَفَّارٌ لِّمَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا ثُمَّ اهْتَدَى[63]))

پر قيامت ايمان د علي او اهل بيتو له ولايت منلو سره تړاو لري

ستره ګناه

الله تعالی د رسول الله پر آل سلام وايي

د نبوت تصديقونكى

د الله تعالی د ګوند غړي

په قيامت کې به خوار نشي

د قيامت پر ورځ د حضرت علي د ولايت پوښتنه كېږي

حضرت علي په روايتونو كې

رسول الله او علي له يو بله دي

د رسول الله او علي شجره يوه ده

په نړۍ او اخرت كې د رسول الله بیرغچي

له حضرت علي سره دوستي

رسول الله ته د علي مرتبه

د حضرت علي ولايت

له علي سره دوستي، جنت ته د ننوتو جواز دى

د قيامت پر ورځ د علي د دوستۍ پوښتنه كېږي

له رسول الله سره مينه د حضرت علي دوستي ده

مومنان یې دوستان او منافقين يې دښمنان دي

پر بندګانو د الله تعالی حجتونه

د پېغمبرانو ځانګړنې

تر ټولو غوره انسان

د نېکمرغه لارويان هم نيک مرغه وي

الله تعالی به حضرت علي مهمو دندو ته ټاكه

په علي پسې تلل واجب او مخ ته یې كتل عبادت دى

په لسو کې د حكمت نهه برخې علي ته وركړل شوي دي

رسول الله د علم ښار او علي يې ور دى

حضرت علي د رسول الله وصي او پاتوړی دى

له حضرت علي او يارانو سره يې مينه د الله تعالی امر دى

علي له حق او حق له حضرت علي سره دى

علي له قرآن او قرآن له علي سره دى

له حضرت علي لاروي

حضرت علي د قرآن رښتینی ملاتړ دى

له ناكثينو، قاسطينو او مارقينو سره جګړه

د رسول الله ځوځات له علي غځېدلی

رسول الله د اهلبيتو د دښمنانو دښمن او د دوستانو يې دوست دى

له علي بېلتون، له رسول الله بېلتون دى

دوستان یې نېكمرغه او دښمنان يې بدمرغه دي

په نړۍ او اخرت كې د رسول الله رور

علي پر الله تعالی او استازي يې ګران دى

علي هادي او مهدي دى او لار يې سمه ده

علي ځورونکى د رسول الله ځورونکى دى

په جنت كې له رسول الله سره د يوځاى كېدو شرط؛ د علي ولايت منل دي

حضرت علي (ك) د انبياو او اديانو له نظره

د حضرت آدم (علیه السلام) توسل

د پېغمبرانو د بعثت لامل د رسول الله او علي ولايت دي

حضرت علي د الهي پېغمبرانو په كتابونو

او ليكونو كې

حضرت علي او حضرت سليمان (علیه السلام)

٣_حضرت علي او د حضرت نوح (علیه السلام) بېړۍ

حضرت موسى (علیه السلام) او د حضرت علي شهادت

حضرت ابراهيم خليل الله (علیه السلام) او حضرت علي:

له حضرت علي سره د حضرت خضر دوستي

د خلفاو رضى الله عنهم په ويناوو كې

د حضرت علي (ک) فضايل

حضرت علي د حضرت عمر (رض) له نظره

علي(ک) د حضرت عثمان بن عفان (رض) له نظره:

حضرت علي

د ام المومنين عايشې په كلام كې

حضرت علي د علماوو له نظره

حضرت علي

د اهلسنتو په منظمو ادبياتو كې

خطيب خوارزمي[263]:

حضرت علي د خپلو مخالفينو په كلام كې

عبدالرحمن بن ملجم مرادي (د حضرت علي قاتل)

تازه ترین خبرونه

ډېر لوستل شوي مطالب

له ملگرو سره یي شریک کړئ. ځواب لرې کړه